Abstraheren kun je leren, net als Bart van der Leck

door een leerling van groep 5

Bart van der Leck (1876-1958) was kunstschilder en vormgever. Hij maakte met o.a. Theo van Doesburg, Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld deel uit van kunstbeweging De Stijl. De Stijl-kunstenaars zochten naar een nieuwe kunststijl die beter paste bij de toekomst.
Om tot zijn abstracte kunst te komen, past Van der Leck een proces toe dat hij 'doorbeelding' noemde. In verschillende stappen bracht hij een figuratieve voorstelling steeds verder terug tot vlakken en lijnen in rood, geel en blauw tegen een witte of grijze achtergrond. Hoewel werken van Mondriaan en Van der Leck misschien op elkaar lijken, is er toch een belangrijk verschil. Van der Leck werkt vanuit een figuratieve voorstelling die hij langzaam vereenvoudigt, terwijl Mondriaan direct vanuit abstractie werkt. 

door een leerling van groep 5

Bekijk met de klas drie kunstwerken van Bart van der Leck zonder de titels te noemen: De Zaaier (1921), Compositie IV (1918) en Boerenmeisje met koe (1921). (i.v.m. copyright hier alleen de links naar de originelen.) 

Vraag leerlingen wat ze zien in deze werken. Wellicht komen ze niet direct op een zaaier, maar waarschijnlijk wel op een man die iets doet. Een wandelaar? Wat bedoelt Van der Leck dan met die rode blokjes? Zien ze de koe en het boerenmeisje? Hoe herken je de koe? En tot slot: wat zie je in Compositie IV? Dit is het meest abstracte werk en hierin zit geen duidelijke voorstelling; wellicht dat leerlingen wel iets zien? 

Vraag naar de overeenkomsten tussen deze werken: 

• primaire kleuren + zwart
• alleen rechte lijnen
• witte achtergrond

Wat heb je nodig?

1. actiefoto van een sporter
2. zwart A4 papier en een half A4 wit
3. restjes papier in rood, geel en blauw
4. schaar
5. lijm

Wat moet je doen?

1. Zoek een foto van een sporter in actie en plak deze op zwart papier.
2. Knip uit rood, blauw en geel strookjes en vierkantjes en leg deze in de vorm van de sporter op wit papier. Tevreden? Plak ze vast.
3. Plak het witte papier op een zwart vel.  

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur.

Technieken: knippen en plakken. 

Kat en vogel, net als Paul Klee

Paul Klee (1879 – 1940) is een Duits/Zwitserse kunstschilder. Zijn werk zit op het grensvlak tussen figuratief en abstract. Hij schildert landschappen, portretten, dieren, mythologie, geheimzinnige machines. Behoort het tot het kubisme, expressionisme of surrealisme? Van elke stroming nam hij iets mee. Klee zocht patronen en motieven in allerlei kunstvormen: Afrikaanse, kunst, islamitische versieringen, kleding, maar ook uit kindertekeningen. Klee liet meer dan 9000 kunstwerken na. 

Kat en vogel uit 1928

Benodigdheden:

1. vierkant tekenpapier A4
2. potlood
3. zwarte markeerstift
4. waterverf
5. penselen

Wat zie je? 

• de kop van een kat met een vogeltje boven de ogen. Wat zou dit betekenen? Droomt de kat van zijn prooi? 
• de linkerkant van het hoofd is breder dan de rechterkant 
• grote ogen met verticale pupillen
• het ene oog lijkt groter dan het andere 
• warme kleuren, behalve de ogen  
• felroze neus in de vorm van een hart

Wat moet je doen? 

Stap 1: Vouw het tekenvel in vieren. Schets met potlood een W.

Stap 2: Zet een stip op de vouw en trek er licht krommende lijnen heen: de bovenkant van het hoofd.  

Stap 3: Trek de lijnen van stap 2 door naar beneden. 

Stap 4: Teken de ogen van het midden tot aan de zijkant. Teken de pupillen.

Stap 5: Teken de neus, snorharen en het vogeltje. 

Stap 6: Kleur de tekening en achtergrond in met bv. waterverf. Trek dan de lijnen over met een zwarte stift. 

Tekeningen zijn gemaakt door leerlingen van groep 3, 4 en 5. 

Beeldaspecten: kleur, lijn, vorm.

Stappenplan idee: Blowing Rock Museum.

Glas in lood, net als Theo van Doesburg

 Benodigdheden:

1. stevig wit tekenpapier 
2. liniaal
3. potlood
4. viltstiften
5. watervaste zwarte markeerstift 
6. slaolie
7. kwast 
8. keukenrol of tissues

Theo van Doesburg (1883-1931) was een Nederlandse schilder, architect en schrijver. Hij was gecharmeerd van de abstracte kunst van Kandinsky en het kubisme van Picasso. In 1917 richtte het tijdschrift De Stijl op, waarin hijzelf en andere kunstenaars hun vernieuwende ideeën konden publiceren. Bekende kunstenaars die we ook tot De Stijl rekenen zijn Piet Mondriaan, Bart van der Leck en  Gerrit Rietveld. 

Theo van Doesburg, abstrahering van een koe (1918)

Van Doesburg ontwierp ook glas-in-loodramen. Abstracte kunst werd zo een functioneel onderdeel van een gebouw. 

Voor deze les heb ik zijn glas-in-loodraam compositie VIII als basis genomen. Het is ontworpen als bovenraam voor de voordeuren van woningen die in 1918 in Spangen, Rotterdam gebouwd werden. Bij restauratie van de woningen in 1989 zijn de ramen verwijderd en een aantal ervan is door musea aangekocht.  

Compositie VIII

Bespreek wat opvalt:

• alleen rechthoeken en vierkanten
• rechthoeken kunnen staan of liggen
• maximaal 3 kleuren plus wit
• nooit twee dezelfde kleuren naast of tegen elkaar 
• zwarte omlijningen 
• een lange horizontale lijn door het midden 

Wat moet je doen?

Stap 1

Trek met liniaal en potlood een horizontale lijn door het midden van het tekenvel. Teken dan rechthoeken en vierkanten. Goed meten, zodat de vormen echt symmetrisch zijn.  

Stap 2

Kies 3 kleuren viltstift en kleur de vormen in. Je mag ook vakken wit laten. Geen twee dezelfde kleuren naast elkaar! Trek de scheidingslijnen over met een zwarte watervaste stift; gebruik je liniaal! Teken verdikkingen op de kruispunten van de lijnen, net als bij glas-in-loodramen. 

 

Stap 3

Leg het werk op een krant en giet er een scheutje olie op. Smeer dit uit met een kwast. 

Stap 4

Haal overtollige olie eraf met keukenrol of een tissue. Laat het werk drogen; dit kan lang duren! 

Beeldaspecten: kleur, vorm, vorm.
Technieken: meten, werken met liniaal, kleuren. 

Verjaardagskalender in één kleur

Benodigdheden:

1. tekenpapier op A3 formaat
2. potlood en liniaal
3. plakkaatverf
4. kwasten
5. pot water
6. papieren handdoekjes
7. zwarte marker 

Aan het begin van het schooljaar maakt elke groep vaak een eigen verjaardagskalender. In deze les gebruiken we de kalender om technieken en beeldende termen te herhalen. 

Wat moet je doen?

1. Teken in het midden van het vel een geometrische vorm. 
2. Verdeel de ruimte rond de vorm in vlakken door horizontale en verticale lijnen te trekken met potlood en liniaal. 
3. Verdeel dan de vorm ook in vlakken met rechte lijnen. 
4. Kies een kleur verf en spuit dit in een verfbakje of schotel. Spuit er wit en zwart naast. 
5. Kleur de vlakken in, begin met de lichtste kleur. Bv. bij rood: voeg enkele druppels rood toe aan de witte verf, meng en verf dan twee of drie vlakken in deze kleur roze. Voeg opnieuw wat rood toe voor een donkerder kleur roze etc. Doe hetzelfde voor de donkere kleuren, maar dan door toevoeging van zwart. 
6. Laat drogen en omlijn alle vlakken met een zwarte marker + liniaal. 

Beeldaspecten: vorm, lijn, nuance, kleur.

Technieken: meten, werken met liniaal, kleuren mengen, verven. 

De kan van Kandinsky

Wat heb je nodig? 

1. gekleurd karton A3 formaat
2. sponsjes
3. verfrollers
4. stroken stevig geribbeld karton 
5. bubbeltjesplastic
6. plakkaatverf
7. kwasten
8. schaar  
9. lijm

Lees hier over Kandinsky's concentrische cirkels. 

Organisation

Verdeel deze les in twee momenten. Richt voor les 1 (stap 1-4) vier tafelgroepjes in waar leerlingen kunnen drukken. Verdeel de leerlingen over deze groepjes. Als iemand klaar is, kan hij naar de volgende groep. Zo rouleren de leerlingen tussen de groepen tot ze aan het eind van de les de stappen 1-4 hebben gedaan.  

In de tweede les 2 (stap 5) worden de afzonderlijke onderdelen gecombineerd tot een kunstwerk. Leerlingen zitten dan op hun eigen plek in de klas.  

Dikke tip: wijs leerlingen erop dat ze op elk afzonderlijk onderdeel dat ze maken hun naam zetten! 

Groep A: drukken met sponsjes. Zet in het groepje papieren bordjes met verschillende kleuren verf klaar en leg bij elke kleur een verfroller.  

Groep B: drukken met karton. Snijd van een doos stroken karton van ongeveer 25 cm breed. Zet in het groepje papieren bordjes klaar met verschillende kleuren verf en leg bij elke kleur een kwast. 

Groep C: drukken met bubbeltjesplastic. Leg hier stevig wit A4 papier, stukken bubbeltjesplastic, enkele kleuren plakkaatverf en verfrollers klaar. Per kleur een verfroller.  

Groep D: concentrische cirkels verven. Leg in deze groep dik tekenpapier en verf op plastic bordjes klaar. Per kleur een kwast. 

Wat moet je doen? 

Stap 1: Leg het gekleurde karton rechtop voor je. Stempel ongeveer 1/3 deel van de onderkant vol met een sponsje en één kleur verf. Niet wrijven! 

Stap 2: Smeer met een kwast verf op de rand van de strook karton. Stempel horizontale en verticale strepen boven de sponsafdrukken. 

Stap 3: Spuit wat verf op het plastic en smeer dit uit met een kwast. Maak een afdruk op een wit vel papier. Laat drogen.  

Stap 4: Vouw een wit tekenvel in 6 vierkantjes. Schilder in elk vakje  een concentrische cirkel zoals Kandinsky dat deed. Gebruik 3 kleuren per cirkel. Laat drogen. 

Stap 5: Knip de cirkels uit. Teken op de achterkant van de bubbeltjesplastic print een symmetrische vaas en knip die uit. Plak vaas en bloemen op het bedrukte karton. 

kunstwerken gemaakt door leerlingen groep 5  

Beeldaspecten: kleur, nuance, vorm, lijn

Technieken: drukken met verschillende materialen, verven, knippen, plakken. 

Zeeschildpad

 

Benodigdheden:

1. tekenpapier A3 en A4 formaat
2. blauwe vloeibare waterverf
3. witte plakkaatverf
4. wc-rolletje
5. viltstiften
6. oliepastel
7. schaar
8. lijm
9. plantensproeier

Wat moet je doen?

Stap 1 

Teken met oliepastel waterplanten op het A3 tekenvel.

Stap 2

Spuit wat water op het vel. Laat daar druppels vloeibare waterverf in vallen. De verf verspreid zich in het water, eventueel geholpen met een penseel. Laat drogen.

Stap 3

Stempel met een wc-rol en witte plakkaatverf waterbubbels op het werk. Laat drogen.

Stap 4

Teken op het A4 vel een schildpad. Verdeel het schild in vlakken. Kleur in met drie kleuren viltstift. Kleur de poten en kop met oliepastel.

Stap 5

Knip de schildpad uit en plak op het A3 vel. 

kunstwerken gemaakt door leerlingen van groep 5

Beeldaspecten: kleur, ruimte. 

Technieken: stempelen, tekenen, knippen.

Honden in het museum, door Arthur Japin

In Honden in het museum vertelt schrijver Arthur Japin over twee van zijn grote liefdes: honden en kunst. Japin nodigt ons, samen met zijn hond Basso, uit voor een rondleiding door een denkbeeldig museum vol met echte kunstwerken waarin honden de hoofdrol spelen. Want wat niemand eigenlijk weet, is dat er juist in een museum heel veel honden zijn. En dat terwijl ze zelf eigenlijk nooit naar binnen mogen! 

De vriendschap tussen mens en hond is al eeuwenoud. Waar je ook kijkt, overal duiken honden op in kunstwerken. Cerberus, de driekoppige hond die in de Romeinse tijd als bewaker diende. De familiehond op de schilderijen van Jan Steen. En als je goed kijkt naar De schreeuw van Edvard Munch, dan zie je eigenlijk een bange spaniel met lange hangoren in plaats van een mens! 

De getekende illustraties in dit boek zijn van Martijn van der Linden, die we ook kennen van Bob Popcorn, Tangramkat en Wat je moet doen als je over een nijlpaard struikelt. Van der Linden past verschillende technieken toe. We zien gearceerde zwart-wit tekeningen, maar ook gedetailleerde kleurige hondenportretten. Grappig is de Afghaanse windhond Kabul van Picasso, getekend in de bekende kubistische stijl van Picasso. 

Bij elke afbeelding vertelt Japin een kort verhaal. De toon is rustig en  vriendelijk, alsof je Japin het verhaal speciaal aan jou vertelt. 

Honden in het museum is een boek dat je goed kunt gebruiken als introductie bij verschillende kunstlessen op dit weblog. Een paar ideeën: 

• Het verhaal over Archie, de hond die Andy Warhol zijn muze noemde, sluit aan bij deze les. Natuurlijk kies je dan een afbeelding van een hond. 
• Of kies de les De schreeuw van Edvard Munch met als onderwerp een bange hond. 
• Met een verknipte tekening van een hond kun je deze Picassoles gebruiken. 
• Wil je liever drukken? Kies dan deze les en laat leerlingen een expressionistische hond drukken. 
• Of boetseer een hond van papier maché in de stijl van Nikki de Saint Phalle. 

Algemene gegevens 
Titel: Honden in het museum
Schrijver: Arthur Japin
Illustraties: Martijn van der Linden
Jaar van uitgifte: 2025
ISBN: 9789021686448
Uitgeverij: Ploegsma  

Herinnering aan de zomer

Benodigdheden

1. wit tekenpapier A4
2. waterverf
3. plaksel
4. kleurpotloden
5. wit karton voor achtergrond

Aan de vakantie heeft iedereen meestal mooie herinneringen. Een zonsondergang aan het strand, een zomerse middag op de hei of de dreigende wolken boven de zee.
Welke kleuren horen bij die herinnering? Welke kleuren horen bij een zonsondergang, welke bij een middag op de hei en welke kleuren zou je kiezen bij de dreigende storm boven de zee?

Verf met waterverf het tekenvel vol in de kleuren die bij de zomerherinnering passen. Verf hiervoor glooiende banen in verschillende kleuren. Laat het werk drogen en scheur dan het vel in de breedte in een aantal repen. 

Plak de repen met iets tussenruimte op het grotere vel papier, waarbij je links, rechts en bovenaan evenveel ruimte vrij laat. Onderaan moet een grotere strook overblijven.
Schrijf onderaan in een mooie letters de titel, verwijzend naar die vakantieherinnering. Maak langs de drie andere kanten kleine tekeningetjes die te maken hebben met de herinnering. 　

Beeldaspecten: kleur, ruimte.
Technieken: werken met waterverf, scheuren, tekenen.

Door een zomerse bril

Benodigdheden:

1. zwart knutselpapier op A4 formaat
2. wit tekenpapier half A4
3. viltstiften of kleurpotloden
4. goud- en zilverkleurige stiften
5. schaar
6. lijm

Teken op een dubbelgevouwen zwart vel papier een halve zonnebril tegen de papiervouw aan. Knip de bril uit. Maak op een half wit A4 vel een zomerse tekening. Kleur deze in. Leg de bril erop en schuif zo lang tot je de mooiste uitsnede ziet (beeldaspect: ruimte). Plak de bril op de tekening en knip de bril nogmaals uit. Versier de bril eventueel met goud- of zilverkleurige stift.

Door leerlingen van groep 8

Morgen ben ik vrij

 Morgen ben ik vrij, Verhalen over slavernij 

Op 1 juli wordt met Keti Koti de afschaffing van de slavernij herdacht. Voorafgaand aan deze feestdag, verscheen 'Morgen ben ik vrij'. In dit boek staan verhalen over de tijd van de slavernij gezien door de ogen van kinderen. Van Paramaribo tot Amsterdam en van Java tot Curaçao: slavernij heeft overal een enorme invloed gehad. Maar hoe was het voor kinderen om in de tijd van de slavernij te leven? 

In elf verhalen brengen de schrijvers je dichter bij die geschiedenis. Elk verhaal wordt verteld door een kind dat destijds te maken had met slavernij. De opstand van Tula, het abolitionisme van Elizabeth Fry en Marten Douwes Teenstra en Ma Pansa die zaadjes in haar haar smokkelde. Maak ook kennis met Isack, de jongen die als pronkstuk cadeau wordt gegeven aan een adellijke familie. Of met Doni, die gevangenzit op een slavenschip en de schaduwjongen Untung, die op het familieportet van Pieter Cnoll staat in Batavia. 

Na elk verhaal vind je twee pagina's met feitelijke informatie. Dit biedt  context en verdieping, zodat fictie en geschiedenis naadloos in elkaar overlopen. Achterin het boek is per verhaal een verklarende woordenlijst opgenomen van de woorden die in de teksten blauw gedrukt zijn.

Knap is dat de auteurs erin slagen een evenwicht te vinden tussen de rauwe realiteit van slavernij en hoop en veerkracht. De hoofdpersonen tonen moed, doorzettingsvermogen en menselijke kracht in hun strijd tegen onrecht. 

illustratie Roeqija Fris

De verhalen zijn geschreven door bekende auteurs: Simone Arts, Annemarie van den Brink, Janice Deul, Fikry El Azzouzi, Henna Goudzand Nahar, Tialda Hoogeveen, Martine Letterie, Milouska Meulens, Robin Raven en Dwight van van de Vijver. Het voorwoord is van Ernestine Comvalius en de prachtige, kleurrijke illustraties van Roeqiya Fris.

Bij het boek is een mooie lesbrief gemaakt, met elf afzonderlijke verwerkingsopdrachten bij de verhalen. 

Algemene gegevens: Leeftijd	vanaf 10 jaar
ISBN	9789021686639
Uitgever	Ploegsma
Prijs Verschijningsdatum	19,99 11-06-2025
Aantal pagina's	136