Beeldaspecten

Om met kinderen naar kunst te kijken, geven we ze handvatten. Een van die handvatten is het kijken aan de hand van beeldaspecten. 
Een beeldaspect is een van de onderdelen waaruit een beeldend kunstwerk is opgebouwd. Het is eigenlijk een "beeldende truc" die een kunstenaar toepast om zijn doel te bereiken. Een beeldaspect komt alleen voor in combinatie met andere beeldaspecten. In een kunstwerk draait het immers niet alleen om kleur, maar ook om lijnen, vormen, indeling van de ruimte etc. 

De eerste vraag die je stelt is natuurlijk: wat zie je? Beschrijf van links naar rechts wat je ziet en vertel of het om een abstracte of figuratieve voorstelling gaat. 

Vragen die je kunt stellen over de beeldaspecten:

Lijn

• Welke soorten lijnen zie je? 
• Welke kleur hebben de lijnen?

Vorm

• Welke geometrische vormen zie je?  
• Waar zie je organische vormen? 
• Herken je patronen in het werk? 

Kleur

• Welke kleuren zie je? 
• Benoem de primaire/secundaire kleuren.
• Zie je contrasten in de kleuren? 
• Zie je complementaire kleuren?
• Welk gevoel roepen de kleuren in het kunstwerk bij je op? (bv. rustig, saai, opdringerig)

Ruimte

• Is er sprake van overlapping?
• Zie je afsnijding? 
• Hoe heeft de kunstenaar diepte aangebracht? 
• Heeft de kunstenaar gebruik gemaakt van perspectief? 

Textuur

• Zie je textuur? (bv. hobbels in de verf) 

Nuance

• Zoek een kleur in het kunstwerk en bekijk hoeveel nuances je ziet. 

Tot slot kun je vragen stellen over: Licht.

• Is het kunstwerk licht of donker? Hoe komt dit?
• Zie je een lichtbron?
• Zie je schaduwen? Aan welke kant? Waar staat dan de lichtbron?
• Welke sfeer roept het kunstwerk op als je kijkt naar het licht? 

In de stijl van James Rizzi

Groepswerk door leerlingen van groep 8

Benodigdheden:

1. stevig tekenpapier A4 formaat in lengte doorgesneden
2. viltstiften
3. plaksel en schaar
4. groot vel blauw fotokarton als achtergrond

James Rizzi is geboren in 1950 te Brooklyn. Hij studeerde op de kunstacademie van Florida (Gainesville), waar hij begon met experimenteren met schilderen, druktechnieken en beeldhouwen. In Rizzi’s werk kom je vaak zijn geboorteplaats New York tegen. De schilderijen zien er soms kinderlijk naïef uit, met de felle kleuren en stralende vrolijkheid. In de kunstpers wordt hij vaak bestempeld als ‘Urban Primitive Artist’ . Rizzi zegt zelf beïnvloed te zijn door Picasso, Klee en Dubuffet. Laat enkele schilderijen van Rizzi zien (Google afbeeldingenzoeker) en bespreek wat opvalt:

• vrolijke kleuren
• geen nuances binnen de kleuren
• alles is zwart omlijnd
• huizen hebben menselijke gezichten/kenmerken
• het werk is vol en druk
• ook de achtergrond is gevuld

De opdracht luidt: teken een hoog huis of een flat in Rizzi-stijl. Dit is dus een huis met een gezicht en andere menselijke dingen, zoals kledingstukken en ledematen. Let goed op dat het wel een huis moet blijven, en dus geen vierkant mens! Dit kun je voor elkaar krijgen door in elk geval de basiselementen van een huis (ramen, deuren) te tekenen. Kleur het huis vervolgens in met felgekleurde viltstiften. Omlijn de details van je huis met zwarte viltstift. Knip je huis uit en trek dan pas de buitenkant om met een dikkere zwarte stift (dit is om te voorkomen dat de zwarte lijn er afgeknipt wordt!). Teken ook dingen voor in de lucht: sterren, een maan, wereldbol, luchtballon, ufo’s etc. Zie hiervoor de schilderijen van Rizzi zelf.

Om er een groepswerk van te maken, moet elk kind minstens een huis tekenen en uitknippen. Schik deze op een blauwe ondergrond en plak ze vast (of laat dit door een kind doen). Begin achteraan met plakken, zodat de onderste rij huizen er deels overheen geplakt kan worden ( overlapping). Let hierbij op de kleuren: geen twee dezelfde huizen naast elkaar. Plak vervolgens de sterren e.d. op de achtergrond.

Beeldaspecten in deze les: ruimte (overlapping), kleur (felle kleuren), lijn (omlijnen om accenten aan te brengen)
Technieken: tekenen, kleuren, omlijnen, knippen&plakken. 

Groep 7 met hun Rizzi-groepswerk

De danseres van Degas

Door Eva, groep 6

Benodigdheden:

1. blokje hout
2. ijzerdraad
3. aluminiumfolie
4. diverse tangen
5. secondenlijm

De Franse kunstschilder en beeldhouwer Edgar Degas (1834-1917) is beroemd door zijn schilderijen van balletdanseressen, die hij vanaf 1867 schildert. Hij wordt gerekend tot het impressionisme vanwege zijn deelname aan de eerste belangrijke tentoonstelling van de impressionisten in 1874 in Parijs. Degas zag zichzelf echter liever als een zelfstandig kunstenaar, onafhankelijk van deze stroming.

In het begin van zijn loopbaan, schilderde Edgar Degas vooral historische stukken en portretten. Zijn onderwerpen koos Edgar Degas vooral uit de theater- en balletwereld. 

Vanaf 1870 krijgt Degas problemen met zijn ogen. Hij trok zich steeds meer terug uit het openbare leven en legde zich meer toe op beeldhouwen. Edgar Degas maakte in de laatste jaren tientallen beelden van balletdanseressen, die hij soms tentoonstelde met balletkleding.

Onderstaand beeld is wellicht het beroemdst: Danseresje van 14 jaar. Het beeld is gemaakt van bijenwas, waaraan pigmenten zijn toegevoegd zodat het lijkt op een bronzen beeld. Degas voegde aan zijn danseres echt mensenhaar toe en een tutu van zijde. 

De originele versie van het beeld in bijenwas staat in het Smithsonian in Washington. De stof van de rok is uiteraard vervangen. Inmiddels zijn er 25 bronzen afgietsels van het beeld te bekijken in diverse musea. 

Bekijk werk van Degas: zijn schilderijen en beelden van balletdansers en bespreek wat opvalt. 

Met behulp van ijzerdraad maken leerlingen een poppetje. Hiervoor zijn voldoende beschrijvingen te vinden op internet (google op: ijzerdraad poppetje). Of op Youtube: how to make a wire sculpture. 

Omwikkel het geraamte met aluminiumfolie zodat een hoofd en een tutu ontstaat. Boor een gat in blokje hout, laat er een druppel secondenlijm inlopen en steek een 'voet' van de danseres daarin.  

Beeldaspecten die in deze les aan de orde komen: textuur, vorm, ruimte. 
Technieken: figuur maken van met ijzerdraad, boren. 

De stoel van Vincent van Gogh

Benodigdheden:

1. tekenpapier op A3 formaat
2. plakkaatverf
3. kwasten
4. water
5. papieren doekjes

Vincent van Gogh (1853-1890) was een Nederlands kunstschilder. Zijn werk valt onder het postimpressionisme, een stroming die het impressionisme opvolgde. Als hij begint met schilderen, wil hij vooral gewone mensen portretteren. Hij schildert arme boeren die zwaar werk doen. De kleuren van zijn schilderijen zijn donker (de Aardappeleters). 

Hij verhuist naar  Parijs waar hij het werk van de Franse schilders leert kennen: licht en kleur zijn in hun werk belangrijk. Van Gogh verruilt de donkere kleuren voor helderder. Van de schilder Pisarro leert hij impressionistisch schilderen en zijn werken worden vrolijker van kleur

Van Gogh krijgt angstaanvallen en laat zich opnemen in een ziekenhuis bij Arles. In de tuin van het ziekenhuis maakt hij de mooiste schilderijen. Een van de werken die daar is ontstaan, is Sterrennacht. In 1890 pleegt Van Gogh zelfmoord.Na twee jaar Parijs gaat Van Gogh naar Zuid-Frankrijk, waar hij o.a. boomgaarden en korenvelden schildert. 

Laat het werk De stoel van Van Gogh zien. Bespreek wat opvalt: heldere kleuren, korte kwaststreken, gebruik van lichte verf op plekken waar het licht opvalt. 

Zet een stoel middenin de klas. Leerlingen tekenen de stoel na met potlood en schilderen deze op de wijze van Van Gogh. En, net als Vincent, signeren ze hun werk zichtbaar!

Beeldaspecten die in deze les aan de orde komen: kleur (heldere kleuren), ruimte (diepte, horizonlijn)
Technieken: nauwgezet natekenen van een voorwerp, schilderen op impressionistische wijze. 

Stilleven van groente of fruit

door leerlingen van groep 3

Benodigdheden:

1. foto's op A4 formaat van groente en fruit 
2. tekenpapier A4
3. vloeibare waterverf
4. waterverf
5. penselen
6. zwarte fineliner

 

Een stilleven is een kunstwerk of foto waarbij de kunstenaar een aantal voorwerpen opstelt en die als model gebruikt voor zijn werk. In de 17e eeuw werden zeer realistische stillevens geschilderd van bv. bloemen, huishoudelijke voorwerpen, schelpen of etenswaren. Kunstenaars uit die tijd die zich bezighielden met stillevens zijn Pieter Claes en Adriaen Coorte. 

Laat bovenstaande stillevens van Adriaen Coorte zien en bespreek ze. 

Wat valt op?

• zeer realistisch, lijkt op een foto
• donkere achtergrond zodat het licht op de voorstelling valt
• op het schilderij is het net wat mooier dan in het echt!

Ook nu zijn er nog kunstenaars die zo realistisch mogelijk schilderen of er nog een schepje bovenop doen: hyperrealisme of megarealisme. Schilderijen die zo echt lijken, dat het juist onwerkelijk wordt. Tjalf Sparnaay is een Nederlandse kunstschilder. Met zijn natuurgetrouwe schilderijen verwijst hij naar de stillevens uit de 17e eeuw. Zijn werken zijn, in tegenstelling tot de 17e eeuwse werken, zo groot, dat je de kleinste details kunt zien. 

Laat ook stillevens van Sparnaay zien en bespreek de verschillen met de 17-eeuwse werken. 

Wat moet je doen?

Teken de vrucht of groente van de foto zo nauwkeurige mogelijk na. Kleur in met waterverf. Gebruik meer of minder water om de kleuren aan te passen (beeldaspect: nuance). 

Schilder de achtergrond met vloeibare waterverf. Laat het werk drogen en omlijn de onderdelen met een zwarte fineliner.

Beeldaspecten die in deze les aan de orde komen: kleur, nuance (waterverf lichter maken), ruimte (plaatsing van objecten).
Technieken: realistisch natekenen van een object, schilderen met waterverf, omlijnen met fineliner. 

Het rariteitenkabinet van Rembrandt

Benodigdheden:

1. tekenpapier 12 bij 12 cm
2. Oost-Indische inkt
3. kroontjespen
4. grijs potlood
5. zwart papier
6. lijm
7. diverse schelpen 

Rembrandt was schilder, etser en tekenaar, maar ook kunsthandelaar. In 1656 raakt hij failliet en om de schuldeisers te betalen, moesten zijn bezittingen worden verkocht. Een ambtenaar heeft toen een lijst gemaakt van alle spullen die zich in het huis van Rembrandt bevonden. Zo was er een grote verzameling voorwerpen uit diverse werelddelen in de 'kunstcaemer', ook wel 'rariteitenkabinet' genoemd (rare = zeldzaam).
In de kamer stonden gedroogde dieren, schelpen, afgietsels van antieke beelden, speren uit Indonesië, het schild van een schildpad, koraal, glas uit Venetië, servies, een leeuwenhuid, een slangenhuid en een kastje met munten en penningen. Zeelieden van de VOC en de WIC namen de voorwerpen vaak als privé-bagage mee naar Nederland. Zo kwamen er voorwerpen uit landen rond de Middellandse zee, het Turkse Rijk, Rusland, Afrika en Indië terecht op veilingen en in curiosawinkels.

Ets van een schelp, Rembrandt, 1650 (Rijksmuseum)

Bespreek hoe etsen worden gemaakt (filmpje van Het Klokhuis). Waarom levert een ets meer op dan een tekening? Waarom moet je de ondertekening van een ets in spiegelbeeld krassen?
Bekijk etsen van Rembrandt. Wat valt op?

• zeer gedetailleerd
• alleen lijnen 
• donkere vlakken maken d.m.v. arcering 
• levensecht
• zwart-wit
• schaduwen en lichtval

Laat leerlingen eerst oefenen in het gebruik van Oost-Indische inkt: hoe maak je dunne en dikke lijnen? Hoe maak je lichte en donkere vlakken? Wat is arceren?

Leerlingen tekenen een schelp na op de manier zoals Rembrandt dat deed. Teken met potlood, trek over met inkt. Bepaal dan waar het licht vandaan komt en arceer met potlood de schaduw van de schelp. Geef niet te veel tijd om met potlood te schetsen, 5 minuten is genoeg!

Plak alle leerlingwerken bij elkaar op een zwart vel: Het rariteitenkabinet van Rembrandt!

Beeldaspecten in deze les: lijn, nuance (aanbrengen van schaduw middels arcering), vorm (organische vormen).
Technieken: tekenen met Oost-Indische inkt.

In de stijl van Ted Harrison

Benodigdheden:

1. wasco
2. verf
3. kwasten
4. zwart sitspapier

Ted Harrison (1926 - 2015) is een Brits-Canadese kunstenaar die bekend staat om zijn landschapschilderijen met lijnen en kleuren. Harrison woonde in de noordelijk gelegen Canadese provincie Yukon.
De oorspronkelijke bevolking van Noord-Canada, de inuit, gebruikten een inuksuk (in meervoud: inuksuit) als richtingaanwijzer of mijlpaal. Inuksuit worden gemaakt door stenen op elkaar te stapelen. Doordat deze inuisuit boven de sneeuw uitkwamen, konden inuit over de toendra navigeren zonder te verdwalen.
De gestapelde stenen die op een mensfiguur lijken, worden, inunquaqq genoemd. Bij de Olympische Winterspelen van 2010 die in Canada werden gehouden,  was de inunquaqq onderdeel van de Olympische vlag.

Bekijk het werk van Ted Harrison. Wat valt op?

• berglandschappen
• zon en water 
• sprekende kleuren, warm en koud
• kleurvlakken gescheiden door lijnen

Bekijk foto's van inunquaqq. Hoe wordt zo'n figuur opgebouwd? Hoe komt het dat hij niet in elkaar zakt? Stenen houden elkaar in evenwicht. 

Leerlingen tekenen een landschap in grove lijnen met witte of blauwe wasco. Met plakkaatverf kleuren ze de vlakken in. Warme kleuren rond de zon, koude kleuren op de grond. Van sitspapier scheuren ze stenen en plakken deze in de vorm van een inunquaqq op het schilderwerk. 

Variant (zie foto hieronder): 

Schilder een landschap en vul de vlakken met plakkaatverf. Trek de scheidingslijnen over met zwarte verf. Scheur of knip een inunquaqq-figuur en plak deze op. Scheur de buitenranden van het schilderwerk en plak het als geheel op een zwarte ondergrond.

Beeldaspecten in deze les: kleur (warm-koud, mengkleuren), lijn, vorm (organische vormen).
Technieken: kleuren mengen, schilderen, scheuren van rechte lijnen. 

Knappe koppen

Benodigdheden:

1. gekleurd A4 papier in drie kleuren
2. schaar of snijmesje + snijmat
3. lijm
4. potlood
5. marker 
6. paperclips

Andy Warhal (1928-1987) is een Amerikaanse pop-art kunstenaar. Pop-art is de afkorting van 'popular art', de kunst van het volk. Pop-art kunstenaars wilden af van de verheven kunst en toonden met hun werken aan dat je ook door het bestuderen van je eigen omgeving prachtige kunstwerken kon maken. Op zijn bekendste werken staan alleen soepblikjes of colaflesjes. Hiermee verwees Warhol naar de consumptiemaatschappij waarin we leven. 

Warhol begon zijn carrière als reclametekenaar en ging later kunstwerken maken. Door zijn keuze voor zeefdruk kon hij meerdere exemplaren van een werk afdrukken en dus experimenteren met kleuren en de effecten van kleuren op elkaar.  

In deze les maakt elke leerling twee of drie portretten en onderzoeken ze de invloed van kleuren op elkaar.

Wat moet je doen?

Stap 1: Schets met potlood een hoofd en schouders. Verdeel het hoofd in de belangrijkste vlakken: voorhoofd, kin, wangen, ogen, neus, mond, oren. Trek met een marker de belangrijkste lijnen over.

Stap 2: Leg de tekening op twee gekleurde A4-vellen en maak ze aan elkaar vast met paperclips. Knip of snijd de vormen uit.

Stap 3: Maak overblijvende delen weer vast met paperclips.

Stap 4: Leg de delen op een gekleurd A4tje. Werk in spiegelbeeld, zodat de zwarte lijnen van de stift niet meer zichtbaar zijn. 

Stap 5: Schuif met de losse delen tot je het mooi vindt en plak ze vast. Begin daarbij aan de buitenrand.

Beeldaspecten in deze les: kleur (invloed van kleuren op elkaar), vorm
Technieken: tekenen en daarin de belangrijkste lijnen zoeken, knippen en/of snijden, plakken

Naar een idee van: Laat maar zien. 

Zo, dit is de ginkgo

Door Kayra 

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier 15 bij 15 cm
2. Oost-Indische inkt plus kroontjespen
3. fineliner in zwart en groen
4. houtskool
5. bladeren van de gingkoboom

De ginkgo of Japanse notenboom is een bijzondere boom die we ook in ons land regelmatig tegenkomen. Het is de nationale boom van China. De ginkgo is heilig voor boeddhisten en wordt in de westerse wereld gezien als de 'boom van de hoop'. 

De ginkgo wordt gezien als levend fossiel, omdat het de enige soort is die overbleef van een aparte orde van bomen tijdens de Jura-periode op aarde groeide (200 tot 145 miljoen jaar geleden). 

De naam 'Japanse notenboom' is misleidend. De soort komt oorspronkelijk uit China en de boom plant zich niet voort via noten maar met zaden.

Door de bladsteel lopen twee nerven die zich in de bladvoet waaiervormig vertakken. Hierdoor zijn de vaatstelsels in de linker- en rechterhelft van het blad niet met elkaar verbonden. In de bovenrand van het blad zit een inkeping die het blad tweelobbig maakt. Het blad heeft daarmee wat weg van een eendenpoot. 

Leerlingen tekenen een of meerdere (denk aan overlapping) bladeren van de ginkgo zo nauwkeurige mogelijk na met Oost-Indische inkt of fineliner. Schaduwen kunnen worden aangebracht met houtskool. 

Beeldaspecten bij deze les: lijn (nerven, contourlijn), ruimte (overlapping),  nuance (schaduw)
Technieken: realistisch natekenen van object, tekenen met Oost-Indische inkt, schaduw tekenen

Met dank aan Andre Gilara en de leerlingen van de Anninksschool. 

Blote voeten op het strand

Benodigdheden:

1. twee vellen tekenpapier 
2. schuurpapier
3. oliepastelkrijtjes
4. papieren parasolletje
5. schaar
6. lijm 

Trek op een vel tekenpapier de helft van je voeten om met een potlood. Teken nagels op de tenen. Kleur de voeten in met oliepastels.
Teken golven op het tweede vel tekenpapier en kleur in met oliepastels.
Knip een stuk schuurpapier (beeldaspect: textuur) dat net zo breed is als het tekenvel en zo hoog is als een half tekenvel. Scheur het schuurpapier aan een kant, zie het voorbeeld. Plak het vast op het blaadje met de zee. Plak de voeten op het schuurpapier, laat de tenen iets omhoog wijzen (textuur) en steek het parasolletje ertussen.