Blokken aan touw

Benodigdheden:

1. tekenpapier 20 bij 20 cm
2. potlood
3. liniaal
4. kleurpotloden

Deze les gaat over het eenpuntsperspectief: alle lijnen verdwijnen in één verdwijnpunt, in dit geval in het centrum van de tekening. 

Stap 1: Teken vijf vierkanten op het tekenvel. 

Stap 2: Zet een stip (verdwijnpunt) in het midden van het vel. Trek met liniaal en potlood lijnen vanaf alle hoeken van de vierkanten naar het verdwijnpunt. 

Stap 3: Trek evenwijdig aan de binnenlijnen van de vierkanten lijnen zodat de vierkanten kubussen worden. Gum het teveel aan lijnen weg. 

 

Stap 4: Teken gaatjes in de blokken en laat er een koord doorheen lopen. 

Stap 5: Kleur de blokken met potlood in. Het licht valt op de bovenkant van de blokken, die zijn dus lichter dan de zijkanten die zich in de schaduw bevinden.  Breng nuance aan door hard of zacht te drukken. 

Stap 6: Kleur de achtergrond met een materiaal naar keuze. 

door leerlingen van groep 8

Een andere les over eenpuntsperspectief is Huizen in een rondje. 

Beeldaspecten: ruimte, nuance, kleur, lijn, vorm. 

Landschap, net als Ton Schulten

Benodigdheden:

1. tekenpapier op A4 formaat of groter
2. plakkaatverf in geel, rood, blauw, wit en zwart
3. liniaal
4. potlood
5. kwasten

Ton Schulten (1938) is een Nederlandse schilder. Hij is geboren en getogen in Ootmarsum. Na zijn werk als grafisch vormgever en ontwerper, besluit hij zich in 1989 geheel aan de schilderkunst te wijden. Zijn voornaamste inspiratiebron is het Twentse coulissenlandschap, een halfopen landschap dat door de beplanting van heggen en houtwallen lijkt op een toneel met coulissen.

Bekijk werk van Schulten en bespreek wat opvalt:

• kleurgebruik
• duidelijke horizonlijn
• de 'gordijnen' aan de zijkant - de afbeelding is daar donkerder dan in het midden
• eenvoudige vormen 
• indeling in vakken

Door leerlingen van groep 8

Wat moet je  doen? 

Teken een landschap zoals Ton Schulten. Trek eerst een horizonlijn op ongeveer de helft van het tekenvel. Teken een of enkele simpele huizen en teken bomen in het landschap. Verdeel je tekening met horizontale en verticale lijnen in vlakken. 

Verf de vlakken in met plakkaatverf. Meng zelf de kleuren, beginnend vanuit de lichtste kleur: bv. wit met steeds een beetje meer blauw. Misschien kun je wel, net als Ton Schulten, 'gordijnen' maken: de vlakken aan de zijkanten van je werk zijn donkerder dan die in het centrum van de tekening. 

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur, nuance.

Vlakvullingen, net als Escher

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier
2. knutselpapier of dun karton 7 bij 7 cm
3. potlood
4. schaar
5. viltstiften 
6. zwarte markeerstift
7. zwart papier voor ondergrond

Gebruik bij deze les het prentenboek 'Nadir en Zenith in de wereld van Escher' van Wouter van Reek. Uitgever: Leopold. ISBN: 9789025876913. 

Nadir en Zenith zijn op een plek die zo vreemd is dat ze niet weten of het nu echt is of niet. Via blokken waar je niet op kunt lopen en trappen die niet omhoog gaan, komen ze terecht in een prent van Escher, waar de kunstenaar zelf druk aan het gutsen is aan een nieuwe houtsnede. 

Nadir en Zenith gaan op zoek naar het onbekende, een plek waarvan ze niet weten of die wel bestaat. Tijdens hun tocht komen ze de van Escher zo bekende onmogelijkheden tegen: de wenteltrap die niet naar boven en niet naar beneden gaat, de handen die zichzelf tekenen en de valpartij: "Help! We storten neer! Of eh ... omhoog? 

Nadir en Zenith denken het te snappen, maar dan toch weer niet. Maar wat maakt het ook uit: "Dingen ontdekken die niet bestaan is het leukste dat bestaat." En na deze conclusie rennen ze op de laatste pagina enthousiast het boek uit. Via deze bladzijde, de achterflap en de cover die allemaal in elkaar doorlopen, hollen ze terug naar de pagina een die weer aansluit op de voorkant. Zo wordt dit verhaal een verhaal dat oneindig lijkt, net als vele prenten van Escher. 

Nadir en Zenith in de wereld van Escher is een fantastisch boek om steeds dieper in de wondere wereld van Escher te duiken. Het boek zal leerlingen verwonderen en ook vragen oproepen. Op Kinderboeken.nl vind je een lesbrief over dit boek. 

M.C. Escher

Maurits Cornelis (Mauk) Escher (1898-1972) is geboren in Leeuwarden en brengt zijn jeugd door in Arnhem. Na de middelbare school gaat hij naar de grafische afdeling van de school voor bouwkunde om grafisch kunstenaar te worden.

Tijdens een reis naar het Alhambra in Granada ontdekt hij de Moorse mozaïeken. Deze hebben later een grote invloed op zijn werk en vormen de basis voor deze les. 

Bekijk werken van Escher op het digibord en bespreek ze. Laat bv. de onmogelijke gebouwen Belvedere of Waterval zien, of het spectaculaire Metamorphose II. 
Bekijk dan enkele prenten met vlakvullingen van dieren en bespreek daarbij de term: symmetrie = als twee objecten elkaars spiegelbeeld zijn. Dit spiegelen kan ten opzichte van een punt, een lijn of een vlak zijn. 

Wat zie je? Hoe zou Escher deze prenten hebben gemaakt? Bij welke prenten zie je dat hij verschillende dieren heeft gemaakt? En bij welke prenten zie je steeds hetzelfde dier? Waar zijn de dieren gedraaid? Waar zie je de dieren in dezelfde richting? Waaraan kun je zien dat Escher deze vlakvullingen niet uit de losse pols heeft getekend? Kun je nog andere dingen noemen die symmetrisch zijn? 

Wat moet je doen? 

1. Neem een knutselkarton of -papier van 7 bij 7 cm. . Teken aan twee aaneensluitende zijden een vorm en knip die uit. 

2. Plak de uitgeknipte stukjes met plakband aan de andere kant vast. Let erop dat de afstand vanaf de kanten even groot is.  

3. Trek de vorm met potlood om op het tekenvel. Verschuif de vorm en trek hem opnieuw om. 

4. Maak het blad zo helemaal vol, dus ook met halve dieren langs de randen van het vel.

5. Zoek in de vorm naar een dier. Teken details. 

6. Kleur de dieren in met viltstift. Omlijn de vormen met zwarte stift. Teken de details met zwarte stift. 

7. Plak het werk op een groter zwart vel. 

Beeldaspecten: vorm, kleur, lijn, ruimte. 

In de stijl van Romero Britto

Hollandse tulpen, Malou, groep 8

Een van de beste bezochte posts van dit weblog is deze tekenles uit 2011 in de stijl van Romero Britto!  Op verschillende scholen ben ik bovenstaande tulpentekening al tegengekomen. Britto heeft echter nooit tulpen in zijn werk gebruikt 😊 Dit was de eigen Britto-interpretatie van leerling Malou. 

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A4 formaat
2. potlood
3. liniaal
4. viltstiften

Romero Britto - leven en werk

Romero Britto is een Braziliaanse schilder. Hij is in 1963 geboren in een achterstandswijk in de stad Recife in een gezin met nog acht kinderen. Stukken karton of oude kranten waren zijn eerste schildersdoeken. Hij vulde ze met met afbeeldingen van een kleurrijke en vooral mooie wereld.
In 1983 reisde Britto naar Europa om de kunst van de oude meesters te bestuderen. Hierna trok hij naar de VS, waar de pop art op dat moment bloeide. Britto opende een galerie in Miami en probeerde kunstliefhebbers te interesseren voor zijn werk. In 1989 werd hij door een wodka-producent gevraagd een nieuw logo te ontwerpen. Vanaf dit moment was de naam Britto gevestigd. Zijn werk hangt op diverse tentoonstellingen en zijn beelden staan op vele plekken in de wereld, bv. in Hyde Park in Londen. Verder is Britto vooral bekend van zijn toegepaste kunst: computers, auto's etc.

Parijs, Emmy, groep 8

Kunstbeschouwing

Bekijk werken van Britto via de gallery op zijn website. Bespreek de opvallende kenmerken:

• vrolijke kleuren
• simpele vormen
• het werk is opgedeeld in vakken
• vlakken ingevuld met patronen
• dikke zwarte omlijningen. 

Bespreek hoe je in Britto's werk het verschil tussen de voorgrond en de achtergrond kunt zien en bekijk de manier waarop hij kleurvlakken invult. Vraag welke stijlkenmerken de leerlingen herkennen, en bij welke stroming deze kunstenaar ingedeeld zou kunnen worden (pop art).

Aan het werk

De leerlingen maken een tekening met een onderwerp naar eigen keuze. Geen details, maar alleen de belangrijkste lijnen. Verdeel het tekenvlak dan met liniaal en potlood in vlakken. Kleur de vlakken in met viltstift en doe dit zoals Britto dit ook deed.

Voor het achtergrondvel hebben we een gekleurd vel papier bestempeld met ringen. Hiervoor gebruikten we een wc-rolletje en plakkaatverf.

Vlinder, Shanti, groep 8

Beeldaspecten: lijn, kleur

De ontmoeting tussen Haring en Matisse

In deze les combineren we Keith Haring en Henri Matisse.

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier
2. gekleurd papier
3. zwart papier
4. schaar
5. lijm

Laat enkele van de latere werken van Matisse (fauvisme, 1869-1954) zien, zijn knipselkunst, en bespreek deze. Wat zie je? Welke vormen heeft Matisse gebruikt? Wijs de organische vormen aan. Wijs de geometrische vormen aan. Wat is het verschil tussen beide vormen? Welke kleuren zie je? 

Bekijk de mensfiguren in werken van Keith Haring (popart, 1958-1990). Wat valt op? Hoe zijn de mensen getekend? Wat zie je wel, wat zie je niet? Hoe zie je dat de figuurtjes bewegen? 

Wat moet je doen?

1. Knip uit gekleurd papier geometrische en organische vormen. 
2. Knip uit zwart papier een mensfiguur (niet eerst tekenen, maar direct knippen!) waaraan je duidelijk kunt zien dat hij beweegt. 
3. Rangschik de geometrische en organische vormen op het witte vel. Overlapping mag. 
4. Zoek een plek waar de zwarte mensfiguur goed past en waar je kunt zien dat hij beweegt, bv. omdat hij op een geometrisch figuur stapt of tussen de uitgeknipte vormen danst. 
5. Tevreden over je compositie? Plak dan alle uitgeknipte vormen netjes vast.  

kunstwerken gemaakt door leerlingen van groep 8

 Beeldaspecten: vorm, kleur, lijn, ruimte. 

De Schreeuw, net als Edvard Munch

Bang voor een overstroming

Edvard Munch (1863-1944) is een Noorse kunstschilder. 

De moeder van Munch overleden toen hij 5 jaar was. Kort daarna stierf ook zijn zusje. De angst voor het verliezen van geliefden achtervolgde Munch. Hij kreeg last van depressiviteit en angsten. Deze angst en zijn eenzaamheid zie je terug in zijn werken. 

Munch was niet alleen schilder. Hij maakte ook houtsnedes en etsen. Hij beeldde in zijn werk menselijke emoties, angsten en onzekerheden uit. Door deze onderwerpkeuze, maar ook door het gebruik van felle kleuren en expressieve lijnen had hij veel invloed op de ontwikkeling van het expressionisme. 

In de schilderijen De Schreeuw (Munch heeft hiervan meerdere versies gemaakt) zie je de angst terug. De persoon met de open mond kijkt naar de toeschouwer. Hij heeft zijn oren bedekt met zijn handen, terwijl zijn mond lijkt te schreeuwen. De rode en gele golvende lijnen van de lucht versterken het gevoel van angst. De zwarte figuren op de achtergrond benadrukken de eenzaamheid van de figuur op de voorgrond. 

Zet een afbeelding van het schilderij op het digibord en bespreek het. 

• Wat zie je? 
• Wat kun je zeggen over de kleuren? (fel en zacht door elkaar)
• Wat zie je aan de lijnen? (golvende en rechte)
• Het schilderij werd eerst 'Wanhoop' genoemd. Waarom?
• Wat zou er met de figuur op de voorgrond aan de hand kunnen zijn?
• Wat zie je aan het lichaam van de figuur op de voorgrond? (golvende lijnen, meebewegend met de lucht)
• Wat kun je zeggen over de figuren op de achtergrond? 
• Hoe komt het dat het pad en het hek erlangs steeds smaller worden?
• Wat vind je van dit schilderij? Wat voel je erbij?  

In deze les maken de leerlingen zelf een 'Schreeuw'. 

Bang voor monsters 

Benodigdheden: 

• wit tekenpapier (25 bij 32,5 cm)
• potlood
• liniaal
• oliepastels of wasco
• geprinte zwart wit foto's van leerlingen vanaf het middel
• sterke lijm

Stappenplan

1. Leg het papier met de smalle kant naar beneden voor je. 
2. Zet aan de linkerkant een punt op het vel op 1/3 deel van bovenaf. 
3. Trek met de liniaal lijnen van de punt naar de hoek rechtsonder (in het voorbeeld de blauwe lijnen). 
4. Teken paaltjes (de rode lijnen) in het hek. Dit zijn loodrechte lijnen. 
5. Schets met potlood op de achtergrond iets waarvoor je heel bang bent. 
6. Schets twee mensen die over het hek kijken.
7. Schets de rechte lijnen in het pad en de golvende lijnen in de lucht. 
8. Kleur je werk in met oliepastel of wasco. 
9. Knip de foto van jezelf uit en plak die op het werk. 

Bang voor een cheetah 

Kunstwerken zijn gemaakt tijdens de lessen over het expressionisme door leerlingen van groep 6.

Beeldaspecten: lijn, kleur, ruimte (perspectief). 

Huizen in een rondje

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier
2. passer
3. liniaal
4. potlood
5. viltstiften
6. gekleurd papier
7. lijm

Bespreek het eenpuntsperspectief: voorwerpen die verder weg staan, lijken kleiner. Als je een laan tekent in de richting van de horizon, dan wordt die smaller en de bomen worden kleiner. 
Bij een eenpuntsperspectief trek je alle lijnen evenwijdig aan de kijkrichting naar één punt. Je zet letterlijk een stip op de horizon. 

Wat moet je doen? 

• Trek met de passer een cirkel van 20 cm doorsnee. Markeer het gaatje in het midden met een stip. 
• Trek lijnen met liniaal en potlood vanaf de randen van de cirkel naar het midden. 
• Teken zo gebouwen in verschillende hoogtes. Maak de cirkel vol. Teken ramen en deuren. Zorg ervoor dat de tussenlijnen steeds parallel aan elkaar open. 
• Kleur alles in met viltstift. Omlijn alle vlakken met een zwarte stift of fineliner.
• Knip de cirkel uit en plak deze op een gekleurde ondergrond. 

De tekeningen zijn van leerlingen uit groep 6.

Beeldaspecten: ruimte, lijn, kleur.  

Hennahanden

 

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier
2. gekleurd papier
3. Oost-Indische inkt + kroontjespen of zwarte fineliner
4. lijm
5. schaar 

Hennakunst is het maken van tijdelijke versieringen op de huid met kleurstof uit gedroogde hennabladeren. Hennaversieringen worden aangebracht bij feestelijke gelegenheden in landen in Noord-Afrika en Azië. Symbolen die gebruikt worden zijn die van kracht, geluk, vruchtbaarheid en bescherming. De patronen en symbolen zijn per land verschillend.

Trek op wit tekenpapier je hand om en knip deze uit. Versier de hand met patronen. Plak de hand op een gekleurd vel en knip uit met een randje van circa 1/2 cm. 

Dieren drukken zoals de expressionisten

door leerlingen van groep 7

De vroegste druktechniek, houtsnede, verscheen voor het eerst in China in de negende eeuw. Aangekomen in Europa rond 1400, werd het oorspronkelijk gebruikt voor het stempelen van ontwerpen op textiel. Tegen de 16e eeuw werd het een belangrijke kunstvorm in het werk van Albrecht Dürer en andere Noord-Europese kunstenaars. De expressionisten bliezen dit erfgoed nieuw leven in.

De houtsnede werkt volgens het stempelprincipe. Op een gladgeschuurd blok hout wordt een tekening gemaakt. Met beitels en gutsen wordt het hout rondom de lijnen (het ‘wit’ in de afbeelding) weggesneden, zodat de tekening verhoogd op het blok hout komt te liggen. Dan wordt inkt op de verhoogde delen aangebracht. Vervolgens wordt de zo ontstane drukvorm overgebracht op papier. De afdruk is spiegelbeeldig ten opzichte van de drukvorm. Deze techniek behoort tot de hoogdruk.

Houtsnede was een techniek die door expressionisten veelvuldig werd toegepast: gesimplificeerde en gestileerde afbeeldingen van dieren,  mensen en landschappen. 

Benodigdheden:

1. linoleum 12 bij 12 cm
2. afbeeldingen van dieren
3. gutsmesjes 
4. onderleggers
5. drukpers
6. roller
7. blockprint
8. gekleurd papier A5

Stappenplan

Stap 1

Neem een zwart-wit afbeelding van een dier, afgedrukt op 80 grams kopieerpapier. Uiteraard kan zelf tekenen ook! 

Stap 2

Trek de belangrijkste lijnen in de afbeelding over met een dikke zwarte stift. 

Maak de lijnen met de stift dik, zo'n 1/2 cm. We snijden straks namelijk de achtergrond weg en laten de getekende lijnen staan. 

Stap 3
Draai het vel om: je ziet nu hoe je afdruk eruit gaat zien. Werk eventueel bij. 
Teken een eenvoudig patroon op de achtergrond. 

Stap 4

Neem de tekening met carbonpapier over op linoleum. Ook hier: brede lijnen. 

Stap 5

Snijd de achtergrond, dus alle ruimte tussen de getekende lijnen, uit met een gutsmesje. Doe dit ook met de achtergrond: de lijnen blijven staan. 

Stap 6
Rol het linoleum in met blockprint en maak twee afdrukken op twee verschillende kleuren papier.
Rol het linoleum nu in met een andere kleur en maak weer twee afdrukken op papier naar keuze. 

Stap 7
Laat drogen. 

Stap 8

Knip de vier afdrukken uit.  Plak ze op een groot vel papier. 

Beeldaspecten: lijn, kleur, vorm. 

Bron: arteascuola.com, Moma en Rijksmuseum Twente. 

Vragende kinderen, net als Karel Appel

groepswerk leerlingen groep 3

Benodigdheden:

1. groot schildersdoek
2. doosjes
3. plakkaatverf
4. kwasten
5. lollystokjes

Voorleesverhaal bij deze les: 
Vragende kinderen, uit het boek: Een hele kunst, van Arend van Dam en Alex de Wolf, blz. 33-35.

Of: Karel Appel uit de kapperszaak in de Dapperstraat. 

Een boek van Imme Dros, helemaal op rijm! 

Jan Appel, kapper in de Dapperstraat 

die scheert, knipt en kapt van vroeg tot laat. 

Hij heeft een zoon Karel die als hij sterft 

de kapperszaak in de Dapperstraat erft! 

De kleine Kareltje veegt het haar 

voor pappa Jan Appel bij elkaar. 

Hij schikt de kleuren zo op de grond 

dat er een kat ligt, een muis of een hond.

 

Het kunstwerk van Karel Appel

Op weg naar Denemarken wordt Karel Appel (1921-2006, CoBrA-groep) getroffen door de armoede in het Duitsland van na de Tweede Wereldoorlog. Op treinstations ziet hij  hongerige kinderen bedelen om iets te eten. Het beeld van deze starende kinderen laat hem niet los.   
Om aandacht te vragen voor de situatie in Duitsland maakt hij de bedelende kinderen tot onderwerp van zijn kunstwerken. Een van deze kunstwerken is een beschilderd paneel met vierkante details van afvalhout: de vragende kindergezichten met holle ogen. Dit werk vormt de basis voor deze les. 

Van het reliëf Vragende Kinderen bestaan diverse uitvoeringen, o.a. in het Stedelijk Museum in Amsterdam. De meest kleurrijke hangt echter in het Tate Museum in Londen. Laat dit werk zien op het digibord en bespreek wat opvalt. 

• ruwe materialen
• felle kleuren
• kinderlijke vormen
• grote vragende ogen
• geen lach 
• de handtekening van Karel Appel staat op het werk

Alle leerlingen beschilderen een doosje in de stijl van Karel Appel: geen vrolijke gezichten, maar vragende ogen die niet blij kijken.
Laat enkele leerlingen gekleurde vlakken op het doek schilderen. Dan plakt elke leerling zijn doosje op het doek en plakt eventueel armen/benen erbij in de vorm van lollystokjes.     

Beeldaspecten: ruimte, kleur, textuur, vorm.