Dwarrelende herfstbladeren

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier op A4 formaat
2. waterverf
3. penselen
4. pot water
5. zwarte markeerstift, breed en smal
6. gekleurd papier voor achtergrond

Vraag leerlingen in de week voorafgaand aan deze les herfstbladeren te drogen en mee te brengen.

Wat moet je doen? 

Kies een blad dat je mooi vindt en trek dit enkele keren om met potlood. Denk eraan dat de blaadjes niet allemaal op dezelfde manier op het papier staan, ze dwarrelen immers van de boom naar beneden. Overlapping van blaadjes mag. Zorg er ook voor dat enkele blaadjes van de rand van het papier afvallen. Later worden deze namelijk afgetekend op de buitenrand van het werk.

Kleur de blaadjes met waterverf. Gebruik water om de verf meer of minder te verdunnen. Kies voor warme herfstkleuren en probeer overgangen in de kleuren aan te brengen door de natte verf in elkaar over te laten lopen (nat in nat). 

Verf de achtergrond blauw. Zorg ook hier voor kleurnuances. Je hoeft niet precies tot aan de blaadjes te verven, want straks worden deze nog omlijnd met een markeerstift.

Laat je werk drogen en plak het op een gekleurde ondergrond. Omlijn de buitenranden van de bladeren met een zwarte markeerstift. Gebruik een fineliner voor de bladnerven. 

Laat de omlijning en nerven doorlopen op het gekleurde achtergrondpapier.

Beeldaspecten: kleur en nuance. 

Werken zijn gemaakt door leerlingen van groep 8. 

Verhalen uit Wisselweg Woud

In Verhalen uit Wisselweg Woud nemen Vickie Cowie en Charlie Mackesy ons mee naar een sprookjesachtige wereld vol elfjes, kabouters en allerlei andere mythische wezens. In een raamvertelling op rijm vol warmte en humor lees je verhalen over de bewoners van Wisselweg Woud, een magische kever, de slimme mol Melvin, de geest van Slot Snittingen en Wouter het Waterpaard. 

Het taalgebruik in het boek is rijk, sfeervol en grappig en laat veel ruimte voor fantasie. Hilarisch is de tekst over majoor De Wit die een mol in zijn tuin heeft. Bij de winkel van L. de Behanger, mollenvanger, vraagt hij advies. 

"Wat het ook vaak goed doet, 
is visafval op hun stoep,
Want waar ze echt niet tegen kunnen, 
is verse dierenpoep." 

De poep smeerde hij uit,
dat leek hem beter
over zijn hele tuin
iedere vierkante meter.

Melvin de Mol interesseerde het geen zier
Die at onder de grond een heerlijke pier. 

De vertaling van het boek is van Arthur Japin. Het vertalen van teksten op rijm is net even lastiger dan een gewoon verhaal. Dit merk je nu en dan in het metrum en de door elkaar gebruikte rijmschema's binnen een verhaal. 

De illustraties zijn van Charlie Mackesy, die we kennen van De jongen, de mol, de vos en het paard. Met ogenschijnlijk lukraak getekende zwarte inktlijnen, ingekleurd met slechts enkele kleuren waterverf, vergezelt Mackesy de verhalen van prachtige prenten.  

Het boek is prachtig vormgegeven met een linnen rug, een leeslint en een getekend schutblad van Wisselweg Woud en omgeving. 

Algemene gegevens 
Titel: Verhalen uit Wisselweg Woud
Oorspronkelijke titel: Tales from Muggleswick Wood
Schrijver: Vicky Cowie 
Illustraties: Charlie Mackesy
Jaar van uitgifte: 2025
ISBN: 9789021686530
Uitgeverij: Ploegsma

Bonte bladverzameling

Benodigdheden:

• verschillende herfstblaadjes
• tekenpapier op A4 formaat
• plakkaatverf en kwasten
• fineliners en gelpennen 
• gekleurd papier als achtergrond

Vraag de leerlingen herfstbladeren mee te nemen. Bespreek de bladvormen  en de nerven. Voel aan de onderkant van de bladeren dat de nerven verhoogd op het blad liggen. 

Wat moet je doen?

1. Leg op je tekenvel een compositie van herfstbladeren. Let op de afwisseling tussen grote en kleine bladeren en op diverse bladvormen. Overlapping mag! 
2. Maak afdrukken. Hiervoor smeer je de onderkant van een blad in met onverdunde plakkaatverf in warme kleuren. Druk de blaadjes aan met een boek. Als je een afdruk wilt maken over een ander blad heen (overlapping), wacht dan tot de vorige druk droog is. Dit gaat vrij snel, omdat de nerven slechts dunne afdrukken geven. 
3. Zijn je afdrukken klaar en is het werk droog? Vul je drukwerk dan aan met zelfgetekende blaadjes. Gebruik hiervoor fineliners en gelpennen in herfstkleuren. Teken de nerven dicht op elkaar, veel dichter als bij echte blaadjes. 
4. Plak het werk op een gekleurde ondergrond.

Beeldaspecten: lijn, ruimte, kleur. 

Technieken: drukken met organische materialen, tekenen 

Werken gemaakt door leerlingen van groep 7. 

Mandala met herfstblaadjes

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A4
2. passer
3. potlood
4. oliepastels

Wat moet je doen?

• Teken tegen een van de vouwen een herfstblad met zwart oliepastel.
• Trek een cirkel op het tekenvel met een doorsnee van 20 cm. 
• Teken op ca. 1 cm afstand hiervan aan de binnenkant nog een cirkel, dit is de rand van de mandala). 
• Vouw de cirkel in 8 stukken, dus vouw hem 4x dubbel. 

• Vouw de cirkel dubbel en wrijf met je hand over het getekende herfstblad, zodat er een afdruk aan de andere kant komt. Doe dit drie keer. 
• Trek de afdruksels over met zwart oliepastel. 
• Teken eventueel nog iets kleins op de overgebleven vouwen en kopieer het als bij de blaadjes.
• Kleur de blaadjes en achtergrond in. 
• Teken een patroontje op de rand en kleur dit in.

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur.

Kunstwerken zijn gemaakt door leerlingen van groep 8.

Onder de warme wol

De dagen worden korter, de nachten kouder. 

Tijd voor een warme deken!

Wat heb je nodig?

1. gekleurd papier (achtergrond)
2. bruin papier 
3. restjes gekleurd en wit papier
4. wit tekenpapier vierkant gesneden
5. waterverf + penselen
6. wasco
7. zwarte stift
8. schaar en lijm

Verdeel deze les over meerdere momenten. Bedenk vooraf of je de leerlingen een mal geeft van de berenkop of dat ze die zelf moeten tekenen. 

Vouwen en verven: 

Voor de deken: vouw het witte vel in 16 vierkantjes. Verf met waterverf elk vierkantje in een andere kleur. Laat drogen. Teken met zwarte wasco streepjes op de vouwen van de vierkantjes net als op een patchwork deken.

 

Knippen:

• teken op bruin papier een berenkop en knip uit, of trek de mal van de berenkop om en knip uit. 
• voor de poten vier ovalen uit bruin papier. 
• voor de snuit een cirkel uit gekleurd papier. 
• voor de oren twee halve cirkels uit gekleurd papier. 
• voor de ogen twee kleine cirkels cirkels uit wit papier.  

Plakken en tekenen

• plak de achterpoten op het gekleurde vel. 
• plak de deken zo op dat de poten eronderuit steken. 
• plak het hoofd half op de deken en daaronder de voorpoten. 
• plak snuit, ogen en oren op de kop.
• teken met zwarte stift de neus, snorharen en pupillen. 

Technieken: 16 vierkantjes vouwen, vormen knippen, plakken. 

Beeldaspecten: vorm, kleur.

Abstraheren kun je leren, net als Bart van der Leck

door een leerling van groep 5

Bart van der Leck (1876-1958) was kunstschilder en vormgever. Hij maakte met o.a. Theo van Doesburg, Piet Mondriaan en Gerrit Rietveld deel uit van kunstbeweging De Stijl. De Stijl-kunstenaars zochten naar een nieuwe kunststijl die beter paste bij de toekomst.
Om tot zijn abstracte kunst te komen, past Van der Leck een proces toe dat hij 'doorbeelding' noemde. In verschillende stappen bracht hij een figuratieve voorstelling steeds verder terug tot vlakken en lijnen in rood, geel en blauw tegen een witte of grijze achtergrond. Hoewel werken van Mondriaan en Van der Leck misschien op elkaar lijken, is er toch een belangrijk verschil. Van der Leck werkt vanuit een figuratieve voorstelling die hij langzaam vereenvoudigt, terwijl Mondriaan direct vanuit abstractie werkt. 

door een leerling van groep 5

Bekijk met de klas drie kunstwerken van Bart van der Leck zonder de titels te noemen: De Zaaier (1921), Compositie IV (1918) en Boerenmeisje met koe (1921). (i.v.m. copyright hier alleen de links naar de originelen.) 

Vraag leerlingen wat ze zien in deze werken. Wellicht komen ze niet direct op een zaaier, maar waarschijnlijk wel op een man die iets doet. Een wandelaar? Wat bedoelt Van der Leck dan met die rode blokjes? Zien ze de koe en het boerenmeisje? Hoe herken je de koe? En tot slot: wat zie je in Compositie IV? Dit is het meest abstracte werk en hierin zit geen duidelijke voorstelling; wellicht dat leerlingen wel iets zien? 

Vraag naar de overeenkomsten tussen deze werken: 

• primaire kleuren + zwart
• alleen rechte lijnen
• witte achtergrond

Wat heb je nodig?

1. actiefoto van een sporter
2. zwart A4 papier en een half A4 wit
3. restjes papier in rood, geel en blauw
4. schaar
5. lijm

Wat moet je doen?

1. Zoek een foto van een sporter in actie en plak deze op zwart papier.
2. Knip uit rood, blauw en geel strookjes en vierkantjes en leg deze in de vorm van de sporter op wit papier. Tevreden? Plak ze vast.
3. Plak het witte papier op een zwart vel.  

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur.

Technieken: knippen en plakken. 

Kat en vogel, net als Paul Klee

Paul Klee (1879 – 1940) is een Duits/Zwitserse kunstschilder. Zijn werk zit op het grensvlak tussen figuratief en abstract. Hij schildert landschappen, portretten, dieren, mythologie, geheimzinnige machines. Behoort het tot het kubisme, expressionisme of surrealisme? Van elke stroming nam hij iets mee. Klee zocht patronen en motieven in allerlei kunstvormen: Afrikaanse, kunst, islamitische versieringen, kleding, maar ook uit kindertekeningen. Klee liet meer dan 9000 kunstwerken na. 

Kat en vogel uit 1928

Benodigdheden:

1. vierkant tekenpapier A4
2. potlood
3. zwarte markeerstift
4. waterverf
5. penselen

Wat zie je? 

• de kop van een kat met een vogeltje boven de ogen. Wat zou dit betekenen? Droomt de kat van zijn prooi? 
• de linkerkant van het hoofd is breder dan de rechterkant 
• grote ogen met verticale pupillen
• het ene oog lijkt groter dan het andere 
• warme kleuren, behalve de ogen  
• felroze neus in de vorm van een hart

Wat moet je doen? 

Stap 1: Vouw het tekenvel in vieren. Schets met potlood een W.

Stap 2: Zet een stip op de vouw en trek er licht krommende lijnen heen: de bovenkant van het hoofd.  

Stap 3: Trek de lijnen van stap 2 door naar beneden. 

Stap 4: Teken de ogen van het midden tot aan de zijkant. Teken de pupillen.

Stap 5: Teken de neus, snorharen en het vogeltje. 

Stap 6: Kleur de tekening en achtergrond in met bv. waterverf. Trek dan de lijnen over met een zwarte stift. 

Tekeningen zijn gemaakt door leerlingen van groep 3, 4 en 5. 

Beeldaspecten: kleur, lijn, vorm.

Stappenplan idee: Blowing Rock Museum.

Glas in lood, net als Theo van Doesburg

 Benodigdheden:

1. stevig wit tekenpapier 
2. liniaal
3. potlood
4. viltstiften
5. watervaste zwarte markeerstift 
6. slaolie
7. kwast 
8. keukenrol of tissues

Theo van Doesburg (1883-1931) was een Nederlandse schilder, architect en schrijver. Hij was gecharmeerd van de abstracte kunst van Kandinsky en het kubisme van Picasso. In 1917 richtte het tijdschrift De Stijl op, waarin hijzelf en andere kunstenaars hun vernieuwende ideeën konden publiceren. Bekende kunstenaars die we ook tot De Stijl rekenen zijn Piet Mondriaan, Bart van der Leck en  Gerrit Rietveld. 

Theo van Doesburg, abstrahering van een koe (1918)

Van Doesburg ontwierp ook glas-in-loodramen. Abstracte kunst werd zo een functioneel onderdeel van een gebouw. 

Voor deze les heb ik zijn glas-in-loodraam compositie VIII als basis genomen. Het is ontworpen als bovenraam voor de voordeuren van woningen die in 1918 in Spangen, Rotterdam gebouwd werden. Bij restauratie van de woningen in 1989 zijn de ramen verwijderd en een aantal ervan is door musea aangekocht.  

Compositie VIII

Bespreek wat opvalt:

• alleen rechthoeken en vierkanten
• rechthoeken kunnen staan of liggen
• maximaal 3 kleuren plus wit
• nooit twee dezelfde kleuren naast of tegen elkaar 
• zwarte omlijningen 
• een lange horizontale lijn door het midden 

Wat moet je doen?

Stap 1

Trek met liniaal en potlood een horizontale lijn door het midden van het tekenvel. Teken dan rechthoeken en vierkanten. Goed meten, zodat de vormen echt symmetrisch zijn.  

Stap 2

Kies 3 kleuren viltstift en kleur de vormen in. Je mag ook vakken wit laten. Geen twee dezelfde kleuren naast elkaar! Trek de scheidingslijnen over met een zwarte watervaste stift; gebruik je liniaal! Teken verdikkingen op de kruispunten van de lijnen, net als bij glas-in-loodramen. 

 

Stap 3

Leg het werk op een krant en giet er een scheutje olie op. Smeer dit uit met een kwast. 

Stap 4

Haal overtollige olie eraf met keukenrol of een tissue. Laat het werk drogen; dit kan lang duren! 

Beeldaspecten: kleur, vorm, vorm.
Technieken: meten, werken met liniaal, kleuren. 

Verjaardagskalender in één kleur

Benodigdheden:

1. tekenpapier op A3 formaat
2. potlood en liniaal
3. plakkaatverf
4. kwasten
5. pot water
6. papieren handdoekjes
7. zwarte marker 

Aan het begin van het schooljaar maakt elke groep vaak een eigen verjaardagskalender. In deze les gebruiken we de kalender om technieken en beeldende termen te herhalen. 

Wat moet je doen?

1. Teken in het midden van het vel een geometrische vorm. 
2. Verdeel de ruimte rond de vorm in vlakken door horizontale en verticale lijnen te trekken met potlood en liniaal. 
3. Verdeel dan de vorm ook in vlakken met rechte lijnen. 
4. Kies een kleur verf en spuit dit in een verfbakje of schotel. Spuit er wit en zwart naast. 
5. Kleur de vlakken in, begin met de lichtste kleur. Bv. bij rood: voeg enkele druppels rood toe aan de witte verf, meng en verf dan twee of drie vlakken in deze kleur roze. Voeg opnieuw wat rood toe voor een donkerder kleur roze etc. Doe hetzelfde voor de donkere kleuren, maar dan door toevoeging van zwart. 
6. Laat drogen en omlijn alle vlakken met een zwarte marker + liniaal. 

Beeldaspecten: vorm, lijn, nuance, kleur.

Technieken: meten, werken met liniaal, kleuren mengen, verven. 

De kan van Kandinsky

Wat heb je nodig? 

1. gekleurd karton A3 formaat
2. sponsjes
3. verfrollers
4. stroken stevig geribbeld karton 
5. bubbeltjesplastic
6. plakkaatverf
7. kwasten
8. schaar  
9. lijm

Lees hier over Kandinsky's concentrische cirkels. 

Organisation

Verdeel deze les in twee momenten. Richt voor les 1 (stap 1-4) vier tafelgroepjes in waar leerlingen kunnen drukken. Verdeel de leerlingen over deze groepjes. Als iemand klaar is, kan hij naar de volgende groep. Zo rouleren de leerlingen tussen de groepen tot ze aan het eind van de les de stappen 1-4 hebben gedaan.  

In de tweede les 2 (stap 5) worden de afzonderlijke onderdelen gecombineerd tot een kunstwerk. Leerlingen zitten dan op hun eigen plek in de klas.  

Dikke tip: wijs leerlingen erop dat ze op elk afzonderlijk onderdeel dat ze maken hun naam zetten! 

Groep A: drukken met sponsjes. Zet in het groepje papieren bordjes met verschillende kleuren verf klaar en leg bij elke kleur een verfroller.  

Groep B: drukken met karton. Snijd van een doos stroken karton van ongeveer 25 cm breed. Zet in het groepje papieren bordjes klaar met verschillende kleuren verf en leg bij elke kleur een kwast. 

Groep C: drukken met bubbeltjesplastic. Leg hier stevig wit A4 papier, stukken bubbeltjesplastic, enkele kleuren plakkaatverf en verfrollers klaar. Per kleur een verfroller.  

Groep D: concentrische cirkels verven. Leg in deze groep dik tekenpapier en verf op plastic bordjes klaar. Per kleur een kwast. 

Wat moet je doen? 

Stap 1: Leg het gekleurde karton rechtop voor je. Stempel ongeveer 1/3 deel van de onderkant vol met een sponsje en één kleur verf. Niet wrijven! 

Stap 2: Smeer met een kwast verf op de rand van de strook karton. Stempel horizontale en verticale strepen boven de sponsafdrukken. 

Stap 3: Spuit wat verf op het plastic en smeer dit uit met een kwast. Maak een afdruk op een wit vel papier. Laat drogen.  

Stap 4: Vouw een wit tekenvel in 6 vierkantjes. Schilder in elk vakje  een concentrische cirkel zoals Kandinsky dat deed. Gebruik 3 kleuren per cirkel. Laat drogen. 

Stap 5: Knip de cirkels uit. Teken op de achterkant van de bubbeltjesplastic print een symmetrische vaas en knip die uit. Plak vaas en bloemen op het bedrukte karton. 

kunstwerken gemaakt door leerlingen groep 5  

Beeldaspecten: kleur, nuance, vorm, lijn

Technieken: drukken met verschillende materialen, verven, knippen, plakken.