Piet staat er gekleurd op!

Gelukkig is de discussie over de kleur van de Pieten voorbij en kunnen we losgaan op onze eigen kleurrijke Piet! 

Wat heb je nodig?

1. tekenpapier A3
2. zwart karton A2 formaat, 1 vel per 4 leerlingen 
3. potlood
4. oliepastels
5. schaar en lijm 

Wat moet je doen?

1. Teken met potlood het hoofd van een Piet plus de schouders. 
2. Kleur in met oliepastel. 
3. Knip de Piet uit.
4. Plak je Piet tegen de middenlijn van het zwarte karton aan. 
5. Leerling 2 plakt zijn/haar Piet ernaast.
6. Leerling 3 en 4 plakken hun Piet eronder. Zie foto's. 

Tekeningen gemaakt door leerlingen van groep 7. 

Wijze uilen

Wat heb je nodig?

1. wit tekenpapier A4
2. zwarte viltstiften in verschillende diktes of Oost-Indische inkt
3. gele ecoline of vloeibare waterverf
4. penselen
5. zwart papier
6. foto's van uilen

Over de uil
Bespreek uiterlijke kenmerken van uilen aan de hand van foto's.
Uilen zijn nachtdieren. Ze slapen overdag en jagen 's nachts. Hun gezicht is rond en afgeplat. De ogen zijn groot, waardoor ze ook 's nachts goed op afstand kunnen zien. Ze kunnen hun kop 270 graden draaien en kunnen zo in alle richtingen kijken. 

Uilen hebben een haaksnavel en krachtige klauwen met veren erop. Twee klauwen zijn naar voor gericht en twee naar achter. De oren bestaan uit een opening, soms bedekt met een oordeksel. De oren moeten niet verward worden met de oorpluimen die bv. de ransuil heeft. Oorpluimen zijn  veren en zitten niet op de plaats van de oren.
De meeste uilen hebben een mix van bruine, zwarte, witte, en grijze veren. De kleuren bieden camouflage en zo kan de uil zich goed verbergen.

Wat moet je doen?

1. Schets met potlood een uil op een tak. Denk aan de kenmerken van de uil zoals die besproken zijn. 
2. Teken met zwarte stiften in diverse diktes patronen aan op de lichaamsdelen van de uil. Door verschillende patronen te tekenen herken je de afzonderlijke onderdelen van de uil. Maak delen donkerder door de patronen dichter op elkaar te tekenen.
3. Kleur de ogen en de snavel geel of oranje, de rest blijft zwart.
4. Verf de achtergrond geel met ecoline of vloeibare waterverf. Zorg dat je de tekening niet raakt, want dan loopt de inkt uit. Blijf daarom zo'n halve centimeter uit de buurt van de uil. 
5. Plak je werk op een zwarte achtergrond.

Werkstukken gemaakt door leerlingen van groep 7. 

Beeldaspecten: lijn, vorm, nuance.

Broodjes bouwen

Benodigdheden:

1. fotokarton A3 verticaal gehalveerd
2. ribkarton
3. restjes gekleurd papier
4. crepepapier
5. tijdschriften
6. viltstiften
7. draadjes
8. lapjes stof
9. droge etenswaren als macaroni, rijst, bonen, zaden
10. perforator
11. schaar en lijm

Dit is een mooie les om uit te leggen wat textuur is.
Bespreek vooraf wat er allemaal op een broodje kan en hoe je dat kunt maken van de materialen die je hebt. Voorbeelden: geel papier met gaatjes wordt kaas, rode draad is ketchup, een opgerold stukje roze stof is worst enz. Het is de bedoeling dat het een gedeeltelijk 3D werkstuk wordt. Niet alles plat opplakken, maar ruimtelijk en dus deels over elkaar heen. 

Wat moet je doen? 

1. Plak met restjes stof of papier een tafelkleed onderaan het vel karton. 
2. Knip uit gekleurd papier een bord en plak dit op het tafelkleed.
3. Knip van ribkarton de onderkant van een broodje en plak dit op het bord. 
4. Vul je broodje met allerlei etenswaren tot je bijna bovenaan het karton bent. 
5. Plak bovenaan weer een half broodje van ribkarton.

Werkstukken van leerlingen uit groep 6, 7 en 8.

Beeldaspect: ruimte.

Berken in de herfst

Benodigdheden: 

1. A3 tekenpapier*
2. schilderstape in verschillende breedtes
3. vloeibare waterverf rood, geel+groen
4. kwasten
5. plakkaatverf 
6. tamponneerkwasten
7. oude plastic winkelpasjes/klantenkaarten
8. schoteltjes en jampotjes
   *Kies dik tekenpapier, zodat het niet scheurt bij het verwijderen van de tape . 

Bekijk berkenbomen op het digibord. Wat valt op?

• stammen zijn recht
• stammen zijn wit/grijzig
• horizontale afbladderende bast
• herfstkleuren oranje, geel, rood, bruin

Wat moet je doen?
Stap 1
Leg het tekenvel voor je met de smalle kant naar beneden. Plak brede stroken tape van boven naar beneden, dit zijn de boomstammen. Plak smalle stukjes tape aan de stammen voor de takken. Let op: takken groeien omhoog!

Stap 2

Verf met verdunde vloeibare waterverf horizontale banen voor de achtergrond. Je kunt over de tape heen verven. Laat drogen en haal de tape er voorzichtig af. 

Stap 3

Doe wat zwarte plakkaatverf op een schaaltje. Doop je klantenpasje in de verf. Trek het pasje dan op verschillende plekken van links naar rechts (of andersom!) tot halverwege de stam zodat er zwarte vegen ontstaan. 

Stap 4

Spuit enkele warme kleuren plakkaatverf + groen op een bordje. Tamponneer bladeren bovenaan de bomen. Meng de kleuren niet, maar doe meerdere kleuren tegelijk aan de kwast. 

Stap 5

Ophangen! 

Werkstukken gemaakt door leerlingen van groep 3. 

Beeldaspecten: kleur, lijn. 

Begrippen: koude en warme kleuren, tamponneren.

Spook in de slaapkamer

Help, spoken in mijn slaapkamer! Achter de kast, onder het bed, achter de gordijnen .... 

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A5 formaat
2. Oost-Indische inkt + kroontjespen
3. potlood
4. papieren doekje
5. zwart papier voor achtergrond

Wat moet je doen?

1. Schets met potlood je slaapkamer: bed, kast, nachtkastje, raam enz. 
2. Teken spoken op verschillende plekken. 
3. Trek de tekening over met Oost-Indische inkt.
4. Laat de spoken wit en vul de rest van de tekening in met diverse texturen, om 'kleurverschil' aan te brengen. 

Kijk voor een les over textuur ook bij de oefening met Oost-Indische inkt.

Beeldaspecten: lijn, textuur

Tekeningen gemaakt door leerlingen van groep 8. 

Lelijke heksen

Benodigdheden:

1. houtskool
2. pastelkrijt
3. wit tekenpapier A4
4. zwart papier voor achtergrond
5. haarlak

Vooraf

Waaraan herken je een heks? Welke voorwerpen of dieren associeer je met een heks? Hoe ziet een boze heks eruit? Denk aan gezichtskenmerken als mond, ogen en wenkbrauwen.
Laat leerlingen eerst op een kladje oefenen met houtskool. Leg uit hoe je  kleurverschillen maakt en hoe je met je vingers of een papieren doekje vlakken en lijnen kunt uitvegen. Met kneedgum kun je fouten verwijderen. 

Wat moet je doen?

1. Teken met houtskool het gezicht plus de hoed van een heks.
2. Kleur het gezicht in met pastelkrijt in een koude kleur. 
3. Teken daarna met houtskool ogen, neus en mond in het gezicht. 
4. Teken de schouders met een deel van de jurk. 
5. Kleur de hoed zwart. 
6. Teken rondom dingen die te maken hebben met heksen/Halloween. 
7. Fixeer het werk met haarlak. 

Beeldaspecten: kleur, nuance.

Werkstukken gemaakt door leerlingen van groep 7. 

Gespiegelde pompoenen

Wat heb je nodig?

1. zwart knutselpapier A4 
2. oranje knutselpaper half A4
3. liniaal
4. potlood
5. schaar en lijm
6. snijmesje en snijmat

Wat moet je doen?

1. Verdeel het zwarte vel met potlood en liniaal in 4 rechthoeken. 
2. Verdeel elke rechthoek verticaal in tweeën; je hebt nu 8 vakken. 
3. Verdeel het oranje vel in 4 rechthoeken en knip ze uit. Hieruit knip je straks de 4 halve pompoenen.
4. Teken tegen de lange kant van een oranje velletje de helft van een pompoen. Teken hierin een oog, halve mond en halve neus. 
5. Knipt de pompoen uit; zorg dat de rest van het papier heel blijft.
6. Snijd oog, mond en neus uit. 
7. Plak deze halve pompoen tegen de middellijn van een zwarte rechthoek. 
8. Plak het restant van de uitgeknipte pompoen aan de andere kant van de zwarte rechthoek; ook oog, neus en mond. 
9. Herhaal dit drie keer, zodat je vier pompoenen hebt. Zorg dat er geen twee zwarte of twee oranje achtergronden tegen elkaar liggen. Zie voorbeeld. 

Beeldaspecten: ruimte (positief en negatief), kleur 

Halve heksen

Benodigdheden:

1. tekenpapier A4
2. potlood
3. viltstiften
4. wit potlood of gel-pen
5. zwart papier voor achtergrond

Start de les met een klassengesprek over heksen en/of Halloween. Wat is Halloween? Wat vieren we dan? Wat heeft een heks te maken met Halloween? Waaraan kun je een heks herkennen? Welke spullen doen je denken aan een heks? Welke dingen heeft een heks vaak bij zich? Wat kun je zeggen over de kleding van een heks?

Wat moet je doen? 

1. Schets met potlood de onderste helft van het lichaam van een heks: rok en benen. Teken daaromheen dingen die met heksen of Halloween te maken hebben. 
2. Trek  op ongeveer 1/3 deel vanaf de onderkant een horizonlijn. 
3. Kleur de tekening met viltstift. 
4. Kleur de achtergrond met viltstift. 
5. Plak je tekening op een zwart vel. 
6. Teken op de rand met wit potlood of gel-pen dingen die bij heksen passen. 

tekeningen gemaakt door leerlingen van groep 7

Pompoenen, net als Yayoi Kusama

Benodigdheden:

1. zwart papier A4
2. gekleurd papier
3. zwarte markeerstift
4. zwarte fineliner
5. schaar
6. lijm 
7. wit potlood

Over de kunstenaar

Yayoi Kusama (1929) is een Japanse kunstenares. Ze maakt schilderijen, beelden en grote installaties met spiegels en veel licht die oneindigheid symboliseren. Al haar kunstwerken hebben een ding gemeen: stippen. Ze wordt daarom ook wel 'princess of the polka dots' genoemd. 

Al op jonge leeftijd wilde Kusama kunst maken, maar haar traditionele Japanse ouders vonden dit maar niks. Daarom vertrok ze naar New York en sloot zich aan bij de kunstenaars aldaar, waaronder Andy Warhol. 

Als klein meisje had Kusama een hallucinatie waardoor ze in paniek raakte: de bloemen in een bloemenveld begonnen tegen haar te praten. De bloemen zagen eruit als stippen en zo ver ze kon kijken zag ze deze stippen. Dit gaf haar het gevoel dat ze verdween in een oneindige wereld vol stippen. 

Deze ervaring vormt de basis voor haar latere werk: "Onze aarde is slechts een stip onder de miljoenen sterren in de kosmos. Stippen vormen een weg naar de oneindigheid." 

Ook al is Kusama inmiddels in de 90, ze schildert nog elke dag. 

Kusama's kunst

Bekijk werk van Kusama en bespreek dit. Wat valt op? 

• grote en kleine stippen geven de vorm van een voorwerp aan
• achtergronden van schilderijen bestaan vaak uit driehoekjes
• veel pompoenen
• felle kleuren

Links:

Museum Tate, Londen, wie is Yayoy Kusama

Kusama museum, Tokio, info voor kinderen 

Opdracht: 

1. Teken op gekleurd papier drie pompoenen en knip ze uit. Geef met dikke en dunne stippen de segmenten van de pompoen aan.
2. Teken op het zwarte vel met wit potlood driehoekjes. Begin met een zigzaglijn en teken van daaruit verder. 
3. Plak de pompoenen op de achtergrond en zorg voor overlapping. 

Beeldaspecten: vorm, kleur, lijn, ruimte (overlapping) 

Kunstwerken gemaakt door leerlingen van groep 6

Herfstblaadjes vangen

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A3 formaat
2. oliepastelkrijtjes
3. vloeibare waterverf of verdunde ecoline
4. kwasten
5. pot water

Wat moet je doen?

• Trekken onderaan het vel op de smalle kant je handen om met potlood; laat de naar elkaar wijzen. Vraag eventueel hulp aan je schoudermaatje. 
• Kleur de handen in met oliepastel. 
• Teken boven de handen blaadjes die naar beneden dwarrelen. Kleur ze in met oliepastel in herfstkleuren.  
• Verf de achtergrond met verdunde vloeibare waterverf en laat daarbij een paar cm van de rand vrij zodat er een natuurlijke lijst ontstaat.

Variant: kies echte herfstblaadjes in plaats van getekende. Plak ze op je tekening NA het verven en drogen van de achtergrond. 

Beeldaspecten: kleur, vorm

Werkstukken gemaakt door leerlingen van groep 4. 

Herfstblaadjes met vloeipapier

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A4
2. vloeipapier in herfstkleuren
3. kwast
4. pot met water
5. witte wasco

Laat diverse vormen van boombladeren zien. Bladeren zijn organische vormen (beeldaspect: vorm). Bespreek welke kleuren bij de herfst horen: warme kleuren zoals, rood, geel en bruin (beeldaspect: kleur).

Wat moet je doen? 

• Teken met witte wasco herfstbladeren in verschillende vormen. Teken de nerven.
• Scheur dan stukjes van vloeipapier; niet te klein. Plak ze vast door elke keer een deel van het tekenvel nat te maken en daarop een stukje vloeipapier te leggen. Vul zo het hele vel. Zorg dat het vloeipapier goed nat is, zodat het kleur kan afgeven.

• Laat het vloeipapier een beetje aandrogen, maar niet volledig droog worden. Trek het vloeipapier eraf en de getekende herfstbladeren zullen weer zichtbaar zijn.

Beeldaspecten: vorm, kleur.

Werkstukken gemaakt door leerlingen in groep 5. 

Albatros, Yorick Goldewijk

Niet vaak werd ik zo gegrepen door een boek als door Albatros van Yorick Goldewijk. Uiteraard door de inhoud, daarover straks meer, maar vooral ook om wat je er als leerkracht in de klas mee kunt doen. Albatros is bij uitstek geschikt als samenleesboek. Het biedt tal van gespreksonderwerpen om dieper over na te denken en te bespreken: oorlog, vriendschap, onverdraagzaamheid, nepnieuws.

Krijg je de aanschaf van 25 exemplaren voor de hele klas niet rond, gebruik Albatros dan als voorleesboek bij je lessen begrijpend luisteren. 

Plot
Albatros speelt zich af in een land waar Zuiderlingen en Noorderlingen al tientallen jaren met elkaar in oorlog zijn. Als Abel op een dag wakker wordt, ontdekt hij dat alle mensen in dieren zijn veranderd. Zijn vader is een hond en zijn moeder een hert. Vlak voor haar spraakvermogen helemaal weg is, smeekt zij Abel op zoek te gaan naar andere mensen. Samen met zijn vader, de hond, trekt hij naar het vijandige Noorden. Daar ontmoet hij de 15-jarige cynische en wantrouwende Kat. Ze besluiten samen op reis te gaan om andere mensen te zoeken. 

Waarom worden alle mensen in dieren veranderd? Is het de erfzonde, een straf van God of een teken uit het universum? Kat denkt het wel te weten, want mensen maken volgens haar alles kapot - en niet alleen in een oorlog. Maar naarmate ze langer samen optrekken, krijgen Kat en Abel respect voor elkaars verschillen en ontstaat er een hechte vriendschap. 

Begrijpend luisteren 
De plot over in dieren veranderde mensen mag dan fantasy zijn, de onderliggende thematiek is actueel. De slepende oorlog tussen Zuiderlingen en Noorderlingen wordt gevoed door propaganda, nepnieuws en ingesleten haat. Door de ogen van Abel en Kat zien leerlingen dat dingen die mensen elkaar aandoen, de menselijkheid wegnemen. 

De rijke, beeldende taal van Goldewijk, vol sterke metaforen en symboliek, daagt leerlingen uit om dieper na te denken over deze zware thematiek. Het boek biedt daarmee veel aanknopingspunten om te onthouden, begrijpen, toepassen, analyseren, evalueren en creatief te denken volgens de taxonomie van Bloom.

Algemene gegevens: 
Titel: Albatros
Schrijver: Yorick Goldewijk 
Cover: Martijn van der Linden
Jaar van uitgifte: 2025
ISBN: 9789021686608
Uitgeverij: Ploegsma

Met een gouden randje

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier op A4 formaat
2. potlood
3. liniaal
4. plakkaatverf
5. kwast
6. goudkleurige markeerstift

Vraag leerlingen herfstbladeren meenemen. Bekijk deze samen en bespreek de vormen: hartvormig, ovaal, rond, langwerpig enz. Ook de samenstelling van de bladeren kan verschillen: een blad kan enkelvoudig zijn of samengesteld uit meerdere blaadjes (geveerd of handvormig). 

Wat moet je doen?

1. Schets een aantal bladeren op het tekenvel: alleen de buitenranden en de steel. Ze mogen elkaar niet overlappen, wel mogen delen van het blad van het tekenvel 'afvallen'. Maak het tekenvel vol. 
2. Trek met potlood en liniaal schuine lijnen: twee van links naar rechts en twee van boven naar beneden. Zorg dat de lijnen de blaadjes doorkruisen.  
3. Kies vier warme kleuren: twee voor de bladeren en twee voor de achtergrond. Verf binnen een vak de bladonderdelen in één kleur en de achtergrond in een andere kleur. In het vak ernaast krijgen de bladonderdelen kleur drie en de achtergrond kleur vier.
4. Laat drogen. Trek de buitenlijnen van de blaadjes en de schuine lijnen over met goudkleurige stift. 

Beeldaspecten: vorm, kleur, nuance

Werkstukken gemaakt door leerlingen van groep 8. 

Dwarrelende herfstbladeren

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier op A4 formaat
2. waterverf
3. penselen
4. pot water
5. zwarte markeerstift, breed en smal
6. gekleurd papier voor achtergrond

Vraag leerlingen in de week voorafgaand aan deze les herfstbladeren te drogen en mee te brengen.

Wat moet je doen? 

1. Trek een mooi gevormd blad enkele keren om met potlood. Zorg dat de blaadjes niet allemaal op dezelfde manier op het papier staan, laat ze dwarrelen! Overlapping van blaadjes mag. Teken ook halve blaadjes tegen de rand. 
2. Kleur de blaadjes in met waterverf. Kies warme herfstkleuren en breng kleurovergangen aan door de natte verf in elkaar over te laten lopen (nat in nat). 
3. Verf de achtergrond blauw. Zorg ook hier voor kleurnuances. Je hoeft niet precies tot aan de blaadjes te verven, want deze worden nog omlijnd.
4. Laat drogen en plak je werk op een gekleurde ondergrond. Omlijn de bladeren met zwarte markeerstift. Gebruik een fineliner voor de bladnerven. 
5. Laat de omlijning en nerven doorlopen op het gekleurde achtergrondpapier.

Beeldaspecten: kleur en nuance. 

Werken zijn gemaakt door leerlingen van groep 8. 

Verhalen uit Wisselweg Woud

In Verhalen uit Wisselweg Woud nemen Vickie Cowie en Charlie Mackesy ons mee naar een sprookjesachtige wereld vol elfjes, kabouters en allerlei andere mythische wezens. In een raamvertelling op rijm vol warmte en humor lees je verhalen over de bewoners van Wisselweg Woud, een magische kever, de slimme mol Melvin, de geest van Slot Snittingen en Wouter het Waterpaard. 

Het taalgebruik in het boek is rijk, sfeervol en grappig en laat veel ruimte voor fantasie. Hilarisch is de tekst over majoor De Wit die een mol in zijn tuin heeft. Bij de winkel van L. de Behanger, mollenvanger, vraagt hij advies. 

"Wat het ook vaak goed doet, 
is visafval op hun stoep,
Want waar ze echt niet tegen kunnen, 
is verse dierenpoep." 

De poep smeerde hij uit,
dat leek hem beter
over zijn hele tuin
iedere vierkante meter.

Melvin de Mol interesseerde het geen zier
Die at onder de grond een heerlijke pier. 

De vertaling is van Arthur Japin. Het vertalen van teksten op rijm is net even lastiger dan een gewoon verhaal. Dit merk je nu en dan in het metrum en de door elkaar gebruikte rijmschema's binnen een verhaal. 

De illustraties zijn van Charlie Mackesy, die we kennen van De jongen, de mol, de vos en het paard. Met ogenschijnlijk lukraak getekende zwarte inktlijnen, ingekleurd met slechts enkele kleuren waterverf, vergezelt Mackesy de verhalen van prachtige prenten.  
Het boek is sjiek vormgegeven met linnen rug, en leeslint en een getekend schutblad van Wisselweg Woud en omgeving. 

Algemene gegevens 
Titel: Verhalen uit Wisselweg Woud
Oorspronkelijke titel: Tales from Muggleswick Wood
Schrijver: Vicky Cowie 
Illustraties: Charlie Mackesy
Jaar van uitgifte: 2025
ISBN: 9789021686530
Uitgeverij: Ploegsma

Bonte bladverzameling

Benodigdheden:

• verschillende herfstblaadjes
• A4 tekenpapier 
• plakkaatverf en kwasten
• fineliners en gelpennen 
• gekleurd papier als achtergrond

Vraag leerlingen herfstbladeren mee te nemen. Bespreek de bladvormen en de nerven. Voel aan de onderkant van de bladeren dat de nerven verhoogd op het blad liggen. 

Wat moet je doen?

1. Leg op je tekenvel een compositie van herfstbladeren. Let op de afwisseling tussen grote en kleine bladeren en op diverse bladvormen. Overlapping mag! 
2. Maak afdrukken. Hiervoor smeer je de onderkant van een blad in met onverdunde plakkaatverf in warme kleuren. Druk de blaadjes aan met een boek. Als je een afdruk wilt maken over een ander blad heen (overlapping), wacht dan tot de vorige druk droog is. Dit gaat vrij snel, omdat de nerven slechts dunne afdrukken geven. 
3. Zijn je afdrukken klaar en is het werk droog? Vul je drukwerk dan aan met zelfgetekende blaadjes. Gebruik hiervoor fineliners en gelpennen in herfstkleuren. Teken de nerven dicht op elkaar, veel dichter dan bij echte blaadjes. 
4. Plak het werk op een gekleurde ondergrond.

Beeldaspecten: lijn, ruimte, kleur. 

Technieken: drukken met organisch materiaal, tekenen 

Kunstwerken gemaakt door leerlingen van groep 7. 

Mandala met herfstblaadjes

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier A4
2. passer
3. potlood
4. oliepastels

Wat moet je doen?

• Teken met een passer een cirkel met een doorsnee van 20 cm. 
• Teken op 1 cm afstand hiervan aan de binnenkant nog een cirkel, dit is de rand van de mandala. 
• Vouw de cirkel in 8 stukken, dus vouw hem 4x dubbel. 

• Teken tegen een van de vouwen een herfstblad met zwart oliepastel.
• Vouw de cirkel dubbel en wrijf met je hand over dat herfstblad, zodat er een afdruk aan de andere kant komt. Doe dit drie keer. 
• Trek de afdruksels over met zwart oliepastel. 
• Teken eventueel nog iets kleins op de overgebleven vouwen en kopieer het zoals bij de blaadjes.
• Kleur de blaadjes en achtergrond in. 
• Teken een patroontje op de rand en kleur dit in.

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur.

Tekeningen zijn van leerlingen uit groep 8.