De mooiste voetbal!

WK-ballen, door leerlingen van groep 6

Benodigdheden:

1. patroon voetbal
2. liniaal
3. zwarte potloden of stiften
4. gekleurd papier voor achtergrond
5. schaar
6. lijm

Patroon voetbal (klik erop voor download)

Een voetbal heeft meestal de vorm van een afgeknotte icosaëder. Dit is een wiskundig figuur met 32 vlakken waarvan 20 zeshoekig en 12 vijfhoekig. De vijfhoeken zijn zwart, de zeshoeken wit. (Bron: Wikipedia)

Geef elke leerling een print van de half afgemaakte voetbal. Dit patroon moet eerst afgetekend worden. Dan worden alle vlakken versierd met patroontjes in zwart/wit. Bij hogere klassen kun je vragen om bij de vijfhoeken een zo donker mogelijk patroon te kiezen, en bij de zeshoeken een overwegend wit patroon.  

Knip de bal uit en plak deze op groen of oranje papier. 

Lappendeken landschap

door Berat, groep 6

Benodigdheden:

1. wit tekenpapier
2. wascokrijtjes
3. waterverf
4. penselen
5. potjes water 

Stappenplan:

1. Leg het blaadje in de breedte voor je.
2. Trek op ongeveer 2/3 vanaf de onderkant met wasco een golvende lijn.
3. Verdeel de onderkant van de tekening in 12 of 15 vakken door 2 horizontale en 3 of 4 verticale lijnen te tekenen. 
4. Teken met wasco een huis en bomen op de horizonlijn.
5. Teken met wasco patronen in de vakken.
6. Verf de vlakken met waterverf in verschillende kleuren. 
7. Verf bomen, huis en lucht. 

Met deze les kun je ook het eenpuntsperspectief oefenen. Zet daarvoor een stip midden bovenaan en laat leerlingen verticale lijnen naar de stip trekken. 

door Jayda, groep 6

Beeldaspecten: lijn, kleur. 

Robots rule!

Benodigdheden:

1. tekenpapier A3 formaat
2. potlood
3. viltstiften
4. waterverf
5. penseel 
6. pot water
7. pastelkrijt 

Teken met potlood een robot. Trek alle potloodlijnen over met zwarte stift (geen watervaste). Kleur de tekening in met viltstift, maar niet de delen die je grijs wilt hebben. 

Verf het 'lichaam' van de robot met waterverf. 

Laat het werk drogen en kleur de achtergrond met softpastelkrijt. 

door leerlingen van groep 5

Beeldaspecten: kleur, lijn.

Wij eisen ijs!

Deze les past goed bij hete zomerdagen, maar ook bij een spellingles over ei- en ij-woorden. Het fragment uit het boek Floddertje van Annie M.G. Schmidt, Wij eisen ijs, vormt dan een mooie inleiding. 

illustratie Fiep Westendorp

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier
2. potlood
3. penselen
4. waterverf
5. schaar
6. lijm

In deze les leren de leerlingen twee technieken over waterverf: 

• nat-in-nat: een schildertechniek waarbij je met natte verf op nat papier schildert. De verf vloeit in en uit over het papier, mengt zich met de papiervezels en de andere kleuren.
• droog-droog: voordat je aan een volgende kleur begint, wacht je tot het vorige kleurvlak droog is. Verf loopt bij deze techniek niet uit. 

Wat moet je doen? 

• Teken met potlood minimaal 4 ijsjes. Zorg dat ze symmetrisch zijn.
• Verf de ijsjes met waterverf. Pas de twee technieken toe: nat-in-nat en droog-droog. 
• Knip de ijsjes uit met een wit randje van ongeveer 3 mm. Plak ze in overleg met klasgenoten naast elkaar op de blauwgeverfde vellen. 

Zonnebloemen in stukjes

afbeelding 1

Dat je met de kunstwerken van je leerlingen meer kunt doen dan ze op een gekleurde achtergrond plakken, laten deze werken zien. Best eng om je tekening kapot te scheuren of knippen, maar het effect is geweldig! 

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier A4
2. zwart papier voor achtergrond
3. potlood
4. oliepastels
5. vloeibare waterverf
6. kwast
7. schaar
8. lijm

Bij deze les drie voorbeelden van een tekenles over zonnebloemen. Teken minimaal vier zonnebloemen en zorg ervoor dat er drie 'van het papier afvallen'.  Kleur de bloemen met oliepastel en de achtergrond met verdunde vloeibare waterverf. 

Afbeelding 1: scheur de tekening in stukken en plak ze met wat ruimte ertussen op zwart papier. Zo krijg je een ruimtelijk effect. Check goed aan welke kant van papier je scheurt: de ene kant geeft mooie witte scheurlijnen, de andere kant niet. 

afbeelding 2

Bij afbeelding 2 en 3 suggereren de zwarte opgeplakte stroken alsof je door het raam naar buiten kijkt. Ook deze keuze geeft een ruimtelijk effect. 

afbeelding 3

Beeldaspecten: kleur, ruimte.

Werken zijn gemaakt door leerlingen van groep 8. 

Verjaardagskalender: dit ben ik!

Traditioneel aan het begin van het schooljaar is het maken van een verjaardagskalender. 

Benodigdheden:

1. tekenpapier A4 en A6 
2. viltstiften
3. kleurpotloden
4. liniaal
5. lijm
6. zwarte fineliner

Wat moet je doen? 

1. Schrijf met zwarte stift je naam op het A6-vel. 
2. Trek met drie kleuren stift lijnen rondom je naam.
   
3. Knip dit vel evt. kleiner en plak het op het A4-vel. 
4. Verdeel het A4-vel in vakjes en teken in elk vak iets wat met jou te maken heeft. 
5. Kleur in met kleurpotlood. 
6. Omlijn de tekeningetjes met zwarte fineliner. 

Herinnering aan de vakantie

Benodigdheden: 

1. tekenpapier
2. eventueel geprinte tekening van een shirt
3. kleurpotloden en viltstiften
4. gekleurd papier voor achtergrond
5. lijm

Geef leerlingen een geprinte afbeelding van een T-shirt of laat hen er zelf een tekenen. 

Wat moet je doen?

Waar ben je op vakantie geweest? Was je in het buitenland of ben je in Nederland gebleven? Wat heb je gedaan en gezien? Teken dit op het T-shirt. Kleur in met viltstift en/of kleurpotlood. Knip het shirt uit en plak het op een gekleurd ondervel. 

Portret zoals Picasso

 Benodigdheden:

1. zwart A4 papier 
2. oliepastels
3. pastelkrijt

Zie voor  informatie over Picasso een van de andere posts op dit blog met het label kubisme. 

Wat moet je doen?

Schets met pastelkrijt een portret zoals Picasso dat deed. De ene helft van het gezicht zie je van de voorkant, de andere helft en profil. Kleur in met oliepastels. Zorg ervoor dat het hele vel gevuld is. Trek de omlijningen van het gezicht met zwarte oliepastel.

Beeldaspecten: vorm, kleur
Woordenschat: kubisme, en profil, gezichtspunt, omlijning, portret  

Deze les is uitgevoerd tijdens de Arts & Activitieslessen over kubisme in groep 8.

Kubistisch stilleven met waterverf en koffie

Benodigdheden:

1. 160 grams tekenpapier A4 formaat
2. schilderstape van circa 3 cm breed
3. waterverf
4. penselen
5. schoteltjes
6. oploskoffie
7. zwarte stift

Inleiding
Kubistische kunstenaars zoals Picasso, Georges Braque en Juan Gris ontwikkelden rond 1907 een geheel eigens schilderstijl: kubisme. Driedimensionale voorwerpen werden als het ware uit elkaar gehaald en als losse stukjes op een tweedimensionaal doek geschilderd. Zo ontstaat een vervormde verzameling van platte vlakken die samen het beeld vormen. De kijker ziet de voorwerpen zo vanuit verschillende standpunten. We noemen deze stijl het analytisch kubisme. 

Kleur is voor de analytisch kubisten minder belangrijk, je ziet enkel bruine en grijze tinten. Onderwerpen zijn stillevens, portretten en landschappen. 

Bekijk werken van Gris, Braque en Picasso uit de periode 1907-1911 en bespreek ze. Wat zie je? Wat herken je in het werk? Wat valt op aan de kleuren? Wat vind je ervan? 

Aan het werk
Voor deze les heb je drie lesmomenten nodig. Les 1 is voor de kunstbeschouwing, de uitleg en stap 1-3. Les 2 is voor het verven. Het derde lesmoment, dit zal geen hele les duren, is voor het desgewenst overtrekken van de lijnen met zwarte stift. 

Stap 1:
Vorm op een centrale plek in het lokaal een stilleven van verschillende voorwerpen. 

Stap 2: Leerlingen tekenen het stilleven met potlood na vanuit minimaal drie standpunten. Overlappingen zijn verplicht. 

Stap 3: Trek met een liniaal en potlood schuine lijnen van boven naar beneden en van links naar rechts, zodat er vakken ontstaan. 

Stap 4: Plak de tekening met schilderstape op de tafel. Zo  krijgt het werk een mooi wit frame. Schilder de vakken met waterverf (alleen grijs- en geeltinten) en verdunde oploskoffie. Hoe meer water bij de koffie, hoe lichter de kleur. Is een vak nog nat? Verf dan het vak ernaast nog niet, anders loopt de verf of koffie door. 

Stap 5: Wacht tot het werk droog is. Gum de potloodlijnen die nog in het frame staan weg. Omlijn alle vakken met zwarte stift of met grijs potlood zoals hieronder. 

Beeldaspecten: lijn, vorm, kleur, nuance. 
Woordenschat: stilleven, compositie, overlappen, frame, schilderstape, tweedimensionaal, driedimensionaal, kubisme, standpunt. 

Deze les is uitgevoerd tijdens de Arts & Activitieslessen over kubisme in groep 6 en 7. Bron: Artescuola

Picasso's gitaar - collage

Door leerlingen van groep 8

Benodigdheden:

1. A3 tekenpapier
2. liniaal
3. potlood
4. geprint muziekpapier
5. waterverf
6. penselen
7. pot water
8. plakkaatverf in zwart en bruin
9. kwasten
10. zwarte wasco
11. zwart katoen
12. ribkarton
13. lijm

Picasso
Pablo Picasso (Spanje, 1881 - 1973) is een van de beroemdste kunstenaars aller tijden. Hij was beeldhouwer, grafisch ontwerper, pottenbakker, tekenaar en schilder.

Op 19-jarige leeftijd trok Picasso naar Parijs, waar hij een armoedig leven leidde. Zijn schilderijen uit die tijd zijn somber. We noemen dit de Blauwe Periode (1901-1904). Met het begin van zijn succes werden Picasso's schilderijen vrolijker. Hij ging circusclowns en circusartiesten schilderen in zijn Roze Periode (1904-1906).
In 1907 begon Picasso te experimenteren met een nieuwe stijl van schilderen, het kubisme. Hij werkte samen Georges Braque. In het kubisme worden de onderwerpen geanalyseerd en opgedeeld in verschillende secties. Vervolgens worden de secties weer in elkaar gezet en vanuit verschillende perspectieven en hoeken geverfd. 
In 1912 ging Picasso kubisme en collage combineren. Hij gebruikte zand of gips in zijn verf om het textuur te geven. Hij gebruikte ook materialen zoals gekleurd papier, kranten en behang in zijn werken om ze een extra dimensie te geven.

Bekijk enkele collages van Picasso, bv. Guitar (1913) en Guitare (1919). Wat zie je? Welke materialen heeft Picasso gebruikt in deze werken? Hoe herken je de gitaar?

Aan het werk: 
Deze opdracht doe je met zijn tweeën. 

1. Neem een A3 vel tekenpapier. Trek met potlood en liniaal 4 lijnen van boven naar beneden (laat de lijnen elkaar niet kruisen) en zes 6 van links naar rechts (ook hier geen kruis). 
2. Knip uit muziekpapier 3 stukken en knip ze zo dat ze precies in 3 vlakken passen. Plak ze vast. 
3. Trek alle potloodlijnen over met zwarte wasco, ook die rond het muziekpapier. 
4. Kleur de overgebleven vlakken in met waterverf in maximaal 3 kleuren. 
5. Neem een nieuw vel A3-papier. Teken een gitaar. Verf de klankkast in bruine en zwarte tinten met plakkaatverf. 
6. Knip de hals uit ribkarton. 
7. Knip snaren van katoendraad en plak ze op de steel en klankkast. 
8. Knip de gitaar in stukken. Plak deze op het eerste vel.

Beeldaspecten: textuur, ruimte, lijn, vorm, kleur. 
Les is gegeven in groep 8 tijdens de Arts & Activities lessen over kubisme. 

Kubistisch stilleven met potlood

 Benodigdheden:

1. 160 grams tekenpapier A3 formaat
2. kleurpotloden
3. aquarelpotloden en/of huidskleur potloden
4. liniaal
5. zwarte watervaste stift
6. oploskoffie
7. grote kwast 

Inleiding
Kubistische kunstenaars zoals Picasso, Georges Braque en Juan Gris ontwikkelden rond 1907 een geheel eigens schilderstijl: kubisme. Driedimensionale voorwerpen werden als het ware uit elkaar gehaald en als losse stukjes op een tweedimensionaal doek geschilderd. Zo ontstaat een vervormde verzameling van platte vlakken die samen het beeld vormen. De kijker ziet de voorwerpen zo vanuit verschillende standpunten. We noemen deze stijl het analytisch kubisme. 

Kleur is voor de analytisch kubisten minder belangrijk, je ziet enkel bruine en grijze tinten. Onderwerpen zijn stillevens, portretten en landschappen. 

Bekijk werken van Gris, Braque en Picasso uit de periode 1907-1911 en bespreek ze. Wat zie je? Wat herken je in het werk? Wat valt op aan de kleuren? Wat vind je ervan? 

Les 1
Verdeel de leerlingen in groepjes van vijf. Maak in elk tafelgroepje in het midden een opstelling van eenvoudige voorwerpen, bv. blikje, beker, vaas, fles o.i.d. Leg ook 5 verschillende kleurpotloden klaar. Leg de stappen uit die de leerlingen moeten volgen. 

"We zitten in groepjes van 5. In het midden zie je een eenvoudige compositie. Teken jouw kant na met een kleurpotlood. Niet realistisch, maar met geometrische vormen. 

Schuif je tekening door naar links. Je schoudermaatje tekent nu zijn standpunt erbij, dat moet ergens overlappen. Schuif dan weer door. De laatste (nummer 5) tekent het bovenaanzicht. Je mag daarvoor op je stoel gaan staan!"

Les 2
Stap 1: Trek met liniaal en grijs potlood schuine lijnen van links naar rechts en boven naar beneden. 

Stap 2: Trek alle lijnen, dus die van de tekening èn de schuine lijnen, over met een dikke watervaste stift. (In groep 3 zijn de schuine lijnen door de leerkracht gedaan). 

Stap 3: Kleur de vakken in met huidskleurpotloden en/of aquarelpotloden in bruine en grijze tinten. 

Stap 4: Verf het hele vel met verdunde oploskoffie en laat het drogen. 

Beeldaspecten: vorm, kleur, nuance, lijn.
Woordenschat: compositie, aquarelpotlood, stilleven, kubisme, geometrische vormen, aanzicht (boven-, zij-, voor-), standpunt, overlappen. 

Deze les is uitgevoerd tijdens de Arts & Activitieslessen over kubisme in groep 3 en 4. 

Door een zomerse bril

Benodigdheden:

1. zwart knutselpapier op A4 formaat
2. wit tekenpapier half A4
3. viltstiften of kleurpotloden
4. goud- en zilverkleurige stiften
5. schaar
6. lijm

Teken op een dubbelgevouwen zwart vel papier een halve zonnebril tegen de papiervouw aan. Knip de bril uit. Maak op een half wit A4 vel een zomerse tekening. Kleur deze in. Leg de bril erop en schuif zo lang tot je de mooiste uitsnede ziet (beeldaspect: ruimte). Plak de bril op de tekening en knip de bril nogmaals uit. Versier de bril eventueel met goud- of zilverkleurige stift.

Door leerlingen van groep 8

Blokken aan touw

Benodigdheden:

1. tekenpapier 20 bij 20 cm
2. potlood
3. liniaal
4. kleurpotloden

Deze les gaat over het eenpuntsperspectief: alle lijnen verdwijnen in één verdwijnpunt, in dit geval in het centrum van de tekening. 

Stap 1: Teken vijf vierkanten op het tekenvel. 

Stap 2: Zet een stip (verdwijnpunt) in het midden van het vel. Trek met liniaal en potlood lijnen vanaf alle hoeken van de vierkanten naar het verdwijnpunt. 

Stap 3: Trek evenwijdig aan de binnenlijnen van de vierkanten lijnen zodat de vierkanten kubussen worden. Gum het teveel aan lijnen weg. 

 

Stap 4: Teken gaatjes in de blokken en laat er een koord doorheen lopen. 

Stap 5: Kleur de blokken met potlood in. Het licht valt op de bovenkant van de blokken, die zijn dus lichter dan de zijkanten die zich in de schaduw bevinden.  Breng nuance aan door hard of zacht te drukken. 

Stap 6: Kleur de achtergrond met een materiaal naar keuze. 

door leerlingen van groep 8

Een andere les over eenpuntsperspectief is Huizen in een rondje. 

Beeldaspecten: ruimte, nuance, kleur, lijn, vorm. 

Landschap, net als Ton Schulten

Benodigdheden:

1. tekenpapier op A4 formaat of groter
2. plakkaatverf in geel, rood, blauw, wit en zwart
3. liniaal
4. potlood
5. kwasten

Ton Schulten (1938) is een Nederlandse schilder. Hij is geboren en getogen in Ootmarsum. Na zijn werk als grafisch vormgever en ontwerper, besluit hij zich in 1989 geheel aan de schilderkunst te wijden. Zijn voornaamste inspiratiebron is het Twentse coulissenlandschap, een halfopen landschap dat door de beplanting van heggen en houtwallen lijkt op een toneel met coulissen.

Bekijk werk van Schulten en bespreek wat opvalt:

• kleurgebruik
• duidelijke horizonlijn
• de 'gordijnen' aan de zijkant - de afbeelding is daar donkerder dan in het midden
• eenvoudige vormen 
• indeling in vakken

Door leerlingen van groep 8

Wat moet je  doen? 

Teken een landschap zoals Ton Schulten. Trek eerst een horizonlijn op ongeveer de helft van het tekenvel. Teken een of enkele simpele huizen en teken bomen in het landschap. Verdeel je tekening met horizontale en verticale lijnen in vlakken. 

Verf de vlakken in met plakkaatverf. Meng zelf de kleuren, beginnend vanuit de lichtste kleur: bv. wit met steeds een beetje meer blauw. Misschien kun je wel, net als Ton Schulten, 'gordijnen' maken: de vlakken aan de zijkanten van je werk zijn donkerder dan die in het centrum van de tekening. 

Beeldaspecten: vorm, lijn, kleur, nuance.

Vlakvullingen, net als Escher

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier
2. knutselpapier of dun karton 7 bij 7 cm
3. potlood
4. schaar
5. viltstiften 
6. zwarte markeerstift
7. zwart papier voor ondergrond

Gebruik bij deze les het prentenboek 'Nadir en Zenith in de wereld van Escher' van Wouter van Reek. Uitgever: Leopold. ISBN: 9789025876913. 

Nadir en Zenith zijn op een plek die zo vreemd is dat ze niet weten of het nu echt is of niet. Via blokken waar je niet op kunt lopen en trappen die niet omhoog gaan, komen ze terecht in een prent van Escher, waar de kunstenaar zelf druk aan het gutsen is aan een nieuwe houtsnede. 

Nadir en Zenith gaan op zoek naar het onbekende, een plek waarvan ze niet weten of die wel bestaat. Tijdens hun tocht komen ze de van Escher zo bekende onmogelijkheden tegen: de wenteltrap die niet naar boven en niet naar beneden gaat, de handen die zichzelf tekenen en de valpartij: "Help! We storten neer! Of eh ... omhoog? 

Nadir en Zenith denken het te snappen, maar dan toch weer niet. Maar wat maakt het ook uit: "Dingen ontdekken die niet bestaan is het leukste dat bestaat." En na deze conclusie rennen ze op de laatste pagina enthousiast het boek uit. Via deze bladzijde, de achterflap en de cover die allemaal in elkaar doorlopen, hollen ze terug naar de pagina een die weer aansluit op de voorkant. Zo wordt dit verhaal een verhaal dat oneindig lijkt, net als vele prenten van Escher. 

Nadir en Zenith in de wereld van Escher is een fantastisch boek om steeds dieper in de wondere wereld van Escher te duiken. Het boek zal leerlingen verwonderen en ook vragen oproepen. Op Kinderboeken.nl vind je een lesbrief over dit boek. 

M.C. Escher

Maurits Cornelis (Mauk) Escher (1898-1972) is geboren in Leeuwarden en brengt zijn jeugd door in Arnhem. Na de middelbare school gaat hij naar de grafische afdeling van de school voor bouwkunde om grafisch kunstenaar te worden.

Tijdens een reis naar het Alhambra in Granada ontdekt hij de Moorse mozaïeken. Deze hebben later een grote invloed op zijn werk en vormen de basis voor deze les. 

Bekijk werken van Escher op het digibord en bespreek ze. Laat bv. de onmogelijke gebouwen Belvedere of Waterval zien, of het spectaculaire Metamorphose II. 
Bekijk dan enkele prenten met vlakvullingen van dieren en bespreek daarbij de term: symmetrie = als twee objecten elkaars spiegelbeeld zijn. Dit spiegelen kan ten opzichte van een punt, een lijn of een vlak zijn. 

Wat zie je? Hoe zou Escher deze prenten hebben gemaakt? Bij welke prenten zie je dat hij verschillende dieren heeft gemaakt? En bij welke prenten zie je steeds hetzelfde dier? Waar zijn de dieren gedraaid? Waar zie je de dieren in dezelfde richting? Waaraan kun je zien dat Escher deze vlakvullingen niet uit de losse pols heeft getekend? Kun je nog andere dingen noemen die symmetrisch zijn? 

Wat moet je doen? 

1. Neem een knutselkarton of -papier van 7 bij 7 cm. . Teken aan twee aaneensluitende zijden een vorm en knip die uit. 

2. Plak de uitgeknipte stukjes met plakband aan de andere kant vast. Let erop dat de afstand vanaf de kanten even groot is.  

3. Trek de vorm met potlood om op het tekenvel. Verschuif de vorm en trek hem opnieuw om. 

4. Maak het blad zo helemaal vol, dus ook met halve dieren langs de randen van het vel.

5. Zoek in de vorm naar een dier. Teken details. 

6. Kleur de dieren in met viltstift. Omlijn de vormen met zwarte stift. Teken de details met zwarte stift. 

7. Plak het werk op een groter zwart vel. 

Beeldaspecten: vorm, kleur, lijn, ruimte.