Dieren drukken zoals de expressionisten

door leerlingen van groep 7

De vroegste druktechniek, houtsnede, verscheen voor het eerst in China in de negende eeuw. Aangekomen in Europa rond 1400, werd het oorspronkelijk gebruikt voor het stempelen van ontwerpen op textiel. Tegen de 16e eeuw werd het een belangrijke kunstvorm in het werk van Albrecht Dürer en andere Noord-Europese kunstenaars. De expressionisten bliezen dit erfgoed nieuw leven in.

De houtsnede werkt volgens het stempelprincipe. Op een gladgeschuurd blok hout wordt een tekening gemaakt. Met beitels en gutsen wordt het hout rondom de lijnen (het ‘wit’ in de afbeelding) weggesneden, zodat de tekening verhoogd op het blok hout komt te liggen. Dan wordt inkt op de verhoogde delen aangebracht. Vervolgens wordt de zo ontstane drukvorm overgebracht op papier. De afdruk is spiegelbeeldig ten opzichte van de drukvorm. Deze techniek behoort tot de hoogdruk.

Houtsnede was een techniek die door expressionisten veelvuldig werd toegepast: gesimplificeerde en gestileerde afbeeldingen van dieren,  mensen en landschappen. 

Benodigdheden:

1. linoleum 12 bij 12 cm
2. afbeeldingen van dieren
3. gutsmesjes 
4. onderleggers
5. drukpers
6. roller
7. blockprint
8. gekleurd papier A5

Stappenplan

Stap 1

Neem een zwart-wit afbeelding van een dier, afgedrukt op 80 grams kopieerpapier. Uiteraard kan zelf tekenen ook! 

Stap 2

Trek de belangrijkste lijnen in de afbeelding over met een dikke zwarte stift. 

Maak de lijnen met de stift dik, zo'n 1/2 cm. We snijden straks namelijk de achtergrond weg en laten de getekende lijnen staan. 

Stap 3
Draai het vel om: je ziet nu hoe je afdruk eruit gaat zien. Werk eventueel bij. 
Teken een eenvoudig patroon op de achtergrond. 

Stap 4

Neem de tekening met carbonpapier over op linoleum. Ook hier: brede lijnen. 

Stap 5

Snijd de achtergrond, dus alle ruimte tussen de getekende lijnen, uit met een gutsmesje. Doe dit ook met de achtergrond: de lijnen blijven staan. 

Stap 6
Rol het linoleum in met blockprint en maak twee afdrukken op twee verschillende kleuren papier.
Rol het linoleum nu in met een andere kleur en maak weer twee afdrukken op papier naar keuze. 

Stap 7
Laat drogen. 

Stap 8

Knip de vier afdrukken uit.  Plak ze op een groot vel papier. 

Beeldaspecten: lijn, kleur, vorm. 

Bron: arteascuola.com, Moma en Rijksmuseum Twente. 

Vragende kinderen, net als Karel Appel

groepswerk leerlingen groep 3

Benodigdheden:

1. groot schildersdoek
2. doosjes
3. plakkaatverf
4. kwasten
5. lollystokjes

Voorleesverhaal bij deze les: 
Vragende kinderen, uit het boek: Een hele kunst, van Arend van Dam en Alex de Wolf, blz. 33-35.

Of: Karel Appel uit de kapperszaak in de Dapperstraat. 

Een boek van Imme Dros, helemaal op rijm! 

Jan Appel, kapper in de Dapperstraat 

die scheert, knipt en kapt van vroeg tot laat. 

Hij heeft een zoon Karel die als hij sterft 

de kapperszaak in de Dapperstraat erft! 

De kleine Kareltje veegt het haar 

voor pappa Jan Appel bij elkaar. 

Hij schikt de kleuren zo op de grond 

dat er een kat ligt, een muis of een hond.

 

Het kunstwerk van Karel Appel

Op weg naar Denemarken wordt Karel Appel (1921-2006, CoBrA-groep) getroffen door de armoede in het Duitsland van na de Tweede Wereldoorlog. Op treinstations ziet hij  hongerige kinderen bedelen om iets te eten. Het beeld van deze starende kinderen laat hem niet los.   
Om aandacht te vragen voor de situatie in Duitsland maakt hij de bedelende kinderen tot onderwerp van zijn kunstwerken. Een van deze kunstwerken is een beschilderd paneel met vierkante details van afvalhout: de vragende kindergezichten met holle ogen. Dit werk vormt de basis voor deze les. 

Van het reliëf Vragende Kinderen bestaan diverse uitvoeringen, o.a. in het Stedelijk Museum in Amsterdam. De foto hieronder heb ik gemaakt in Centre Pompidou in Parijs. 

Bespreek wat opvalt: 

• ruwe materialen
• felle kleuren
• kinderlijke vormen
• grote vragende ogen
• geen lach 
• de handtekening van Karel Appel staat op het werk

Alle leerlingen beschilderen een doosje in de stijl van Karel Appel: geen vrolijke gezichten, maar vragende ogen die niet blij kijken.
Laat enkele leerlingen gekleurde vlakken op het doek schilderen. Dan plakt elke leerling zijn doosje op het doek en plakt eventueel armen/benen erbij in de vorm van lollystokjes.     

Beeldaspecten: ruimte, kleur, textuur, vorm. 

Kunst maken met muziek, net als Kandinsky

Benodigdheden:

1. potten water
2. waterverf 
3. penselen 
4. zwarte en witte oliepastelkrijtjes
5. A3 tekenpapier

Centraal staat de kunstenaar Wassily Kandinsky (1866-1944) 

Kandinsky liet zich inspireren door muziek. Hij voelde dat iedere klank een kleur had en kleuren een eigen taal spraken. Hij hoorde kleuren in de muziek. Dit fenomeen noem je synesthesie. Bij mensen die dit kunnen, bestaat een sterke koppeling tussen de hersengebieden die informatie verwerken van de verschillende zintuigen. Zo zijn er ook mensen die een smaakje proeven bij bepaalde klanken!  

Kandinsky  probeerde om muzikale composities om te zetten in schilderijen. 

We starten met kunstbeschouwing. Zet het werk 'Sketch 160A' (Kandinsky, 1912) op het digibord.

Stel vragen als:

• Wat zie?
• Welke kleuren heeft de kunstenaar gebruikt?
• Zie je ook felle kleuren?
• Welke kleuren contrasteren? 
• Kun je het paard en de ruiter (der Blaue Reiter) vinden?
• Zie je de vogels? Vissen? Bergen? 
• Welk gevoel geeft dit schilderij jou? 

Aan het werk

Zet klassieke muziek op tijdens deze les. Muziek was immers de inspiratie voor Kandinsky.

Laat het werk van Kandinsky op het digibord staan, ook als de leerlingen aan het werk zijn. Er is zoveel op te zien!

Stap 1

De leerlingen gaan nu zelf aan de slag. Teken met het zwarte krijt 15 tot 20 willekeurige lijnen. Kronkels, recht of kruisende lijnen, het maakt niet uit. Wat zegt je gevoel? Teken dan, nog steeds met zwart, enkele abstracte vormen van vogels of vissen of het paard. Dus…niet natuurgetrouw!

Stap 2

Teken dan hier en daar met het witte krijt. 

Stap 3

We gaan werken met de waterverf. Herhaal de techniek: om met waterverf te verven, moet je water toevoegen aan de blokjes verf. Je maakt een 'verfpapje' door met een penseel druppels water op het blokje te laten vallen. Hoe meer water, hoe lichter.

Verf op willekeurige plekken. Je mag zoveel kleuren gebruiken als je wilt. Je mag ook over de lijnen verven. Gebruik lichte en donkere kleuren. 

Stap 4 We bekijken en bespreken elkaars kunstwerken. 

Door leerlingen van groep 4

Beeldaspecten: lijn, vorm, kleur, nuance.

Bron: artclasscurator.com

Cartoon van een dier

Benodigdheden: 

1. wit tekenpapier A3 over de lengte gehalveerd
2. potlood
3. viltstiften of kleurpotloden
4. zwarte stift 

Serie Golo is een Frans merk dat o.a. muurstickers ontwerpt. De dieren uit deze serie hebben dezelfde kenmerken: 

• alleen de kop en hals zijn zichtbaar
• kleurrijk 
• felle kleuren
• grote witte ogen, het ene oog groter dan het andere 
• lijkt op een cartoon
• zwarte buitenlijnen 
  

Laat afbeeldingen zien en bespreek de kenmerken. Bespreek de term: cartoon. Teken met potlood een dier in Golo-stijl. Teken geen Golo-illustratie na, maar bedenk je eigen beest. Laat het dier van het papier 'afvallen'.  Kleur in en omlijn met zwarte stift.

Met dank aan meester Tim en zijn leerlingen van groep 8 van OBS De Kameleon in Den Haag.